Lang was ons eigen immuunsysteem de sluimerende reus die potentieel een grote rol zou kunnen spelen in het bestrijden van tumoren. De laatste jaren lukt het onderzoekers steeds beter die reus te wekken en in specifieke gevallen tumoren te lijf te gaan. In klinische trials proberen onderzoekers dat nu met de gecompliceerde CAR T-cell therapy, een veelbelovende benadering op basis van genetisch gemodificeerde T-cellen. Andere vormen van immuuntherapie geven ons immuunsysteem een duwtje in de goede richting en worden al jaren met spectaculair succes toegepast in de kliniek. Die duwtjes zijn over het algemeen biologisch actieve moleculen die ons immuunsysteem attent maken op het bestaan van een tumor, of die de tumor markeren waardoor deze plotseling wel wordt herkend.

Cytokines als interferon, de interleukine-familie en TNF zijn zulke biologisch actieve moleculen en al heel lang in beeld als manier om ons immuunsysteem een boost te geven. Ze hebben echter een groot nadeel: ze werken systemisch en vertonen daardoor onaangename bijwerkingen.

Onderzoekers van de Universiteit Gent onder leiding van prof. Jan Tavernier en prof. Sarah Gerlo gebruikten daarom AcTakines (Activity-on-Target cytokines), cytokines die in staat zijn specifieke immuuncellen, de zogenoemde CD8⁺ T-cellen, aan te zetten om tumorcellen te vernietigen, maar niet de ongewenste bijeffecten hebben. Het begrip AcTakines is niet nieuw, maar de specifieke soort die de Gentse onderzoekers ontwikkelden is dat wel.

Ze fuseerden mutanten van de cytokine IL-1β met een antilichaam dat specifiek hecht aan een type tumorcel. Daardoor heeft het cytokine geen kans om systemisch te werken en wordt het als het ware afgeleverd aan de deur van de tumor. Van IL-1β is bekend dat het T-cellen motiveert om zich te vermenigvuldigen en effectiever te werken.

In combinatie met een tweede AcTakine op basis van TNF slaagden de Gentse onderzoekers erin – in een muismodel – om CD8⁺ T-cellen zodanig te activeren dat ze melanomen en longtumoren volledig opruimden. Een geweldige bonus is dat de T-cellen tegelijkertijd een geheugenfunctie hebben, dus mocht er een tumorcel ontsnappen en zich buiten bereik van het immuunsysteem schuilhouden om later op te vlammen, dan staat het immuunsysteem paraat om snel in actie te komen.

De onderzoekers publiceerden hun bevindingen in het Journal for Immunotherapy of Cancer. Het bedrijf Orionis Biosciences is bezig de methode verder te ontwikkelen met als doel het klaar te maken voor klinische toepassing bij het behandelen van kanker.

Van den Eecken, B. et al. (2021) J. Immunother. Cancer. 9(11)