Een bestaand middel tegen lymfeklierkanker lijkt ook te werken tegen melanomen die resistentie hebben ontwikkeld tegen de gebruikelijke chemo. En zo’n behandeling hoeft heel weinig te kosten, stellen René Bernards, Jan Schellens en collega’s van het Antoni van Leeuwenhoek.

Vooral dat laatste punt haalde uitgebreid de kranten. Het octrooi op vorinostat, ooit voortgekomen uit het lab van de legendarische organicus Ronald Breslow, is drie jaar geleden verlopen. Op de toepassing tegen lymfeklierkanker heeft farmaceut Merck (in Europa bekend als MSD) nog wél het alleenrecht, zij het alleen in de VS. Het bedrijf kan er dus rustig € 100.000 per patiënt per jaar voor vragen, hoewel het molecuul op zich vrij simpel is te maken.

Maar het alleenrecht op ándere toepassingen heeft Merck zelf nooit geclaimd. En voor wat betreft resistente melanomen heeft Qameleon Therapeutics, een spin-off van het Nederlands Kanker Instituut (NKI), dat nu alsnog gedaan. De Amerikaanse FDA heeft vorinostat voor deze toepassing de status van weesgeneesmiddel toegekend, zodat Qameleon het onderzoek de komende jaren kan voortzetten zonder dat Merck of een ander farmaconcern er nog tussen kan komen.

Voor dat onderzoek heeft het Groningse contractlab Syncom al een kilo vorinostat geproduceerd, waar de ziekenhuisapotheek van het AVL vervolgens zelf capsules van maakte. Alles bij elkaar blijkt de kostprijs niet hoger te zijn dan € 1.500 per patiënt per jaar.

De ontdekkers zouden hier dus stinkend rijk van kunnen worden, maar dat zijn ze nadrukkelijk niet van plan. Ze willen het middel zelf laten registreren en de productie vervolgens toevertrouwen aan een ervaren maker van generieke (dus patentloze) medicijnen, tegen een bedrag dat maar iets boven de kostprijs ligt.

Dat vorinostat werkt tegen die resistente melanoomcellen, was een kwestie van beredeneren. Het gaat om melanomen die worden behandeld met inhibitoren tegen BRAF- en MEK-kinases. De resistentie ontstaat zodra sommige cellen ‘leren’ om daar omheen te werken. Maar een paar jaar geleden ontdekte Bernards een bijverschijnsel: de concentratie reactieve zuurstof neemt sterk toe. De cellen kunnen het nog wel hebben, maar het is op het randje.

Met een medicijn dat die concentratie nóg verder verhoogt, kun je bereiken dat uitsluitend bij die resistente cellen een drempel wordt overschreden: de reactieve zuurstof veroorzaakt zó veel DNA-schade dat de cel afsterft. En vorinostat, een histondeacetylase-inhibitor, blijkt dit voor elkaar te kunnen krijgen. Het lijkt er op dat het een gen genaamd SLC7A11 blokkeert en zo de productie verhindert van het natuurlijke antioxidant glutathion.

In Cell verschenen vorige week de eerste resultaten: zes uitbehandelde patiënten hebben vorinostat gekregen, en het lijkt inderdaad aan te slaan. Vijftien anderen zijn nog in behandeling.

Voorlopig wordt het onderzoek betaald door het kersverse samenwerkingsverband Oncode. Maar om vorinostat definitief geregistreerd te krijgen als middel tegen resistente melanomen, moeten nog zeker 150 patiënten bij het onderzoek worden betrokken en dat gaat de draagkracht van Oncode ver te boven. Ethisch betrokken investeerders mogen zich melden bij Qameleon.

bron: Cell, de Volkskrant