Geslacht van muizen blijkt dynamisch evenwicht

Schakel één gen in de eierstokken van volwassen vrouwtjesmuizen uit, en de eierstokcellen veranderen binnen een paar weken spontaan in iets dat heel erg lijkt op mannelijke testikelcellen. Ze gaan nog testosteron produceren ook, zo melden Matthias Treier (European Molecular Biology Laboratory, Heidelberg), Robin Lovell-Badge (National Institute for Medical Research, Mill Hill) en collega’s in het tijdschrift Cell. Tot hun eigen verbazing.

De ontdekking werpt nieuw licht op het verschijnsel dat mensen met een X- en een Y-chromosoom zich tóch als vrouwen kunnen ontwikkelen, terwijl er omgekeerd ook mannen met twee X-chromosomen bestaan.

Tot nu toe werd aangenomen dat vrouwelijke geslachtskenmerken de ‘default’-waarde zijn. Mannetjes zouden ontstaan door actief ingrijpen van genen op een Y-chromosoom, en dan met name de transcriptiefactor Sry.

Dat is dus slechts de halve waarheid. Er blijkt ook een gen te bestaan, genaamd Foxl2, dat juist moeite moet doen om het vrouwelijke in de muis in stand te houden. En dat gen ligt op een heel ander chromosoom dat verder niet geslachtsbepalend is.

Nader onderzoek doet vermoeden dat man of vrouw zijn een kwestie is van een dynamisch evenwicht dat één keer in het embryo wordt ingesteld maar daarna gedurende het gehele leven moeizaam in stand moet worden gehouden. Foxl2 (voluit ‘forkhead transcriptional regulator’) blijkt, samen met een oestrogeenreceptor, een DNA-sectie genaamd TESCO te onderdrukken. TESCO remt weer de expressie van het gen Sox9, dat de groei van teelbalcellen bevordert. Sox9 kan worden aangezet door Sry, maar het uitvallen van Foxl2 heeft dus hetzelfde effect.

In een YouTube-filmpje legt Treier het precies uit.

Gebrek aan het hormoon oestrogeen laat trouwens ook de rem op Sox9 wegvallen, en dát zou weer kunnen verklaren waarom vrouwen na de overgang soms wat mannelijke trekjes gaan vertonen.

De onderzoekers vermoeden dat dit geslachtsdifferentiatiemechanisme eerder in de evolutie is ontstaan dan Sry en het Y-chromosoom. De meeste gewervelde dieren bezitten namelijk Foxl2 en de rest, terwijl het Y-chromosoom helemaal niet standaard is.

bron: EMBL, naturenews