Terpeens is misschien wel de meest verbreide taal op aarde. Voor micro-organismen zijn terpenen net zo’n lingua franca als Engelse woorden voor ons, stellen onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) in Scientific Reports.

Die terpenen vormen een bonte groep vluchtige organische stoffen, met als rode draad dat ze op papier allemaal zijn te maken uit C₅H₈ oftewel isopreen. Terpenen zijn een veel voorkomend natuurproduct; de naam is afgeleid van terpentijn, een oplosmiddel dat wordt bereid uit dennenhars.

Bekend was al dat schimmels zoals Fusarium culmorum er bodembacteriën mee bestoken. Bekend was ook dat dat de genetische expressie van die bacteriën kan beïnvloeden, en zo bijvoorbeeld hun groei kan remmen. Maar tot nu toe werd aangenomen dat dit eenrichtingverkeer was en de bacteriën het lijdzaam over zich heen lieten komen.

Ruth Schmidt, Paolina Garbeva en collega’s hebben nu voor het eerst nauwkeurig onderzocht wat de terpenen uit F. culmorum doen met het transcriptoom (dus de productie van boodschapper-RNA) en het proteoom (eiwitproductie) van de bodembacterie Serratia plymuthica.

Ze ontdekten dat de productie van 169 eiwitten er significant door verandert. Daar zitten onder meer eiwitten tussen die de beweeglijkheid van de bacterie beïnvloeden, al is nog onduidelijk of zij daarbij naar de schimmel toe beweegt of juist op de vlucht slaat. Maar er zitten ook twee enzymen tussen, een terpeensynthase en een methyltransferase, die samen verantwoordelijk zijn voor de productie van 1,2,4,5,6,7,8-heptamethyl-3-methyleenbicyclo(3.2.1)oct-6-een oftewel sodorifen. Dat is ook een terpeen, met een chemisch gezien heel aparte structuur (zie de afbeelding). Het werd vorig jaar pas ontdekt, en lijkt een unieke specialiteit van S. plymuthica te zijn.

Of sodorifen door Fusarium wordt ervaren als het equivalent van ‘doe zelf normaal’, ‘ik ook van jou’ of iets anders, is nog niet duidelijk. Het kan ook nog zijn dat het signaal bedoeld is voor heel andere micro-organismen. Maar het is waarschijnlijk wel de eerste wetenschappelijke beschrijving van een bacterie die überhaupt iets tegen een schimmel terug ‘zegt’, en de onderzoekers kunnen zich levendig voorstellen dat de natuur bol staat van de Terpeense conversaties.

Het wachten is op de oprichting van het Terpeense taleninstituut. Er is een precedent.

bron: NIOO-KNAW