Werken in de chemie en life sciences kan betekenen dat je te maken krijgt met veiligheidsrisico’s. Welke voorzorgsmaatregelen zijn mogelijk en hoe zit het met je eigen verantwoordelijkheid?

In de chemie en life sciences werken veel mensen met een verhoogd veiligheidsrisico, een deel van hen zelfs met extreme risico’s. Om dit goed te laten verlopen, zijn regels en voorschriften, al dan niet met een wettelijke basis, van groot belang. Volgens Niek Steijger, adviseur veiligheidsmanagement bij TNO Arbeid, garandeert het nauwgezet volgen van de protocollen een hoge mate van veiligheid. Steijger spreekt uit ervaring. Als toxicoloog heeft hij in het verleden gewerkt met onder meer radioactieve stoffen.

Steijger meent dat hogere risico’s altijd samengaan met een strengere wet- en

regelgeving. “In theorie is het zo dat de mate van bescherming in verhouding staat tot de hoogte van het risico, zodat ‘netto’ voor iedereen een vergelijkbaar

risico geldt. In de praktijk zien we echter vaak dat werkzaamheden met een hoog veiligheidsrisico afgemeten aan het aantal en de aard van incidenten en bijna-incidenten juist veiliger blijken te zijn dan werkzaamheden met een laag veiligheidsrisico. Die paradoxale situatie is te verklaren vanuit het verschil in veiligheidsbewustzijn. Hoe hoger de veiligheidsrisico’s zijn, des te meer mensen zich van die risico’s bewust zijn, waardoor ze voorschriften beter naleven. Binnen het veiligheidsdenken is de mens eigenlijk altijd de zwakste schakel.”

Voorbereiding

Hoe zorg je ervoor dat mensen de verantwoordelijkheid aankunnen om te werken met levensbedreigende agentia? Bij de afdeling Detectie en Identificatie van TNO Defensie en Veiligheid doorlopen medewerkers een langdurig proces waarin ze stap voor stap toewerken naar werk met het hoogste veiligheidsrisico. Dat begint al bij de selectie van medewerkers op bepaalde persoonlijkheidskenmerken, zoals stressbestendigheid, verantwoordelijkheidsgevoel en serieuze taakopvatting. Vervolgens leren ze welke fysieke beschermingsmaatregelen en veiligheidsprocedures er zijn en hoe betrouwbaar die zijn. Daarna leren ze geleidelijk aan met de protocollen te werken.

Voor het toxlab, waar het werk met de hoogste veiligheidsrisico’s plaatsvindt, werkt TNO met een buddy-systeem. Hierbij begeleidt een ervaren coach een jonge medewerker. Volgens afdelingshoofd Maarten Nieuwenhuizen zijn goed signaleren, gerichte feedback geven en open communiceren uiterst belangrijk bij het hele traject van opleiding en training en ook daarna. “Medewerkers moeten het gevoel hebben dat alles bespreekbaar is. Ondanks alle opleiding, training en soms zelfs jarenlange ervaring kan er om de meest uiteenlopende redenen een moment komen dat je het werk niet meer aankan. Dan moet je erop kunnen rekenen dat je al dan niet tijdelijk ander werk kunt doen binnen onze organisatie. Het negeren van problemen doet ze alleen verergeren.” Als leidinggevende hoopt Nieuwenhuizen altijd dat een problematische situatie direct aanleiding vormt voor een goed gesprek en niet eerst voor verzuim en dan pas een goed gesprek.

Nieuwenhuizen en zijn medewerkers doen onder meer onderzoek naar de ongevalsrisico’s van toxische stoffen en de bescherming tegen biologische en chemische strijdmiddelen. Daarbij bestaat een risico van blootstelling aan potentieel levensbedreigende stoffen. Volgens Nieuwenhuizen is er sprake van mythevorming rond hoogtoxische stoffen. Die wil hij doorbreken. “Naar gelang de toxiciteit kun je stoffen rangschikken op een glijdende schaal met aan het ene uiteinde van het spectrum de niet-toxische stoffen en aan het andere de hoogtoxische stoffen. Er bestaat niet zoiets als een aparte categorie ‘supertoxische stoffen’. Voor mensen die werken met hoogtoxische stoffen is dat besef belangrijk, omdat het sterk bijdraagt aan het gevoel dat de risico’s beheersbaar zijn, mits je de juiste voorzorgsmaatregelen treft. Die beheersbaarheid is een belangrijk uitgangspunt.”

Viroloog Ab Osterhaus, verbonden aan het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, stelt dat de risico’s binnen zijn werkterrein vrijwel nihil zijn indien medewerkers zich strikt aan de regels houden. “Zowel voor patiëntenzorg als voor wetenschappelijk onderzoek werken we met een classificatiesysteem. In de patiëntenzorg is het natuurlijk belangrijk om contact met infectueus virus te vermijden, bijvoorbeeld door beschermingsmiddelen te dragen, het contact met de patiënt zo veel mogelijk te beperken en monsters die gebruikt worden voor moleculair onderzoek zo snel mogelijk te inactiveren.”

Inschatting

Op grond van diagnose en anamnese maken de medewerkers een inschatting van het veiligheidsniveau. Wanneer de aard van de besmetting bekend is, volgen ze de veiligheidsrichtlijnen van het Centrum Bestrijding Infectieziekten van het RIVM. “Gaat het om een onbekend ziektebeeld, dan wordt uiteraard het hoogste veiligheidsniveau in acht genomen”, aldus Osterhaus. In het wetenschappelijk onderzoek wordt gewerkt met een classificatie van virussen in vier bio safety levels. In Nederland vindt onderzoek plaats tot op niveau drie. Ook hier geldt dat voor elk niveau adequate veiligheidsmaatregelen zijn opgesteld.

Osterhaus noemt vier basisvoorwaarden voor het werken met gevaarlijke stoffen: kennis van het agens waarmee je werkt, kennis van de veiligheidsvoorschriften, je daar vervolgens ook aan houden en de technische vaardigheden bezitten om dat te doen. “Incidenten zijn vrijwel altijd terug te voeren op menselijke fouten, waarbij vaak sprake is van een ongelukkige samenloop van omstandigheden.” Hij benadrukt dat het van belang is om van incidenten en bijna-incidenten te leren, en om ook als er geen incidenten zijn regelmatig alles te checken, fouten te signaleren en te blijven nadenken over hoe je de veiligheid kunt verbeteren.

Van mensen die kiezen voor dit vak mag je verwachten dat ze de risico’s kennen en daarnaar handelen meent Osterhaus. “Vanaf je studie word je daar stap voor stap mee vertrouwd gemaakt. Bovendien werk je in de zwaarst gekwalificeerde labs nooit alleen en zijn de beschermingsmiddelen zo prominent aanwezig dat je je automatisch bewust bent van de veiligheidsrisico’s. Als management heb je de verantwoordelijkheid om de juiste voorwaarden te scheppen, maar als medewerker moet je beseffen dat veiligheid ook altijd je eigen verantwoordelijkheid is. Zo lang je die verantwoordelijkheid aankunt en ernaar handelt, is de kans op incidenten verwaarloosbaar.”|