In het scenario ‘World Cup Ski Freestyle’ zijn consu­men­ten dol op wetenschap. Maar het moet wel hun wetenschap zijn.

‘World Cup Ski Freestyle’ schetst een geheel geliberaliseerde en geprivatiseerde wereld. Een harde wereld, waarin ieder individu uit is op zijn eigen voordeel. Het verschil met de wereld anno 2003 is dat materieel gewin niet meer voorop staat. De consument anno 2030 consumeert vooral kennis, teneinde daarmee zichzelf verder te ontplooien. Hij is voortdurend op zoek naar informatie om net iets eerder te profiteren van bepaalde kennis dan de buurman. Dat vereist snelheid, vaardigheid, flexibiliteit, een breedbandaansluiting en vooral veel sociale contacten.

Die contacten lopen via geïnstitutionaliseerde netwerken, de zogeheten Joint Interest Ventures. JIV’s bundelen de vraag van consumentengroepen en organiseren de aanbodzijde. Hierdoor kunnen zij alle benodigde diensten organiseren of leveren: wonen, werken, vervoer, zorg, recreatie, voeding en kleding. De grootste JIV’s hebben de plaats ingenomen van de nationale overheden, die aan hun eigen onmacht ten onder zijn gegaan. Als gevolg hiervan bestaan binnen Europa geen geografische grenzen meer, maar des te meer clans van individuen die er gemeenschappelijke mores op nahouden als waren het studentencorpora.

De gemiddelde consument is lid van één grote JIV die zorgt voor zijn basisvoorzieningen, en van enkele kleinere voor zijn andere behoeften. Die laatste verbintenissen kunnen van dag tot dag wisselen.

Holisme

In het jaar 2030 staat de wetenschap volop in bloei. Het bedrijfsleven bepaalt niet meer wat er wordt ontwikkeld en wat niet. Dat doet de consument zelf wel, via de JIV’s.

Het effect is dat de wetenschap een steeds holistischer karakter krijgt. De ivoren torens van de specialismen zijn neergehaald. Een vak als chemie bestaat niet meer als zelfstandige studie. Maar chemie is des te belangrijker als steunpilaar van de ‘nieuwe’ wetenschapsgebieden, die zijn ontstaan rond gezondheid, voeding en andere basisbehoeften van de consument. Zo’n gebied omvat veelal een palet aan alfa-, bèta- en gammawetenschappen, die op de een of andere manier iets met het thema te maken hebben. Rond deze behoeftevelden vormen wetenschappers multidisciplinaire onderzoeksnetwerken, en daaruit ontstaan weer telkens wisselende teams die op een dynamische manier telkens nieuwe onderzoeksrichtingen initiëren.

Dat geeft alle ruimte aan creativiteit, zij het niet aan diepgang. Onderzoeksnetwerken houden zich vooral bezig met concrete vraagstellingen die zij zo snel mogelijk willen beantwoorden. ‘Trial and error’ is de voornaamste werkwijze. Diepgaande wetenschappelijke verklaringen worden achteraf gezocht, of helemaal niet. En van langetermijnplanning is geen sprake meer: op basis van tussentijdse resultaten kan het onderzoek immers elk moment een andere wending nemen. De JIV’s kunnen het een beetje sturen door slimme combinaties van recente doorbraken te zoeken en de bijbehorende netwerken met elkaar in contact te brengen.

Het onderzoek leidt tot grote aantallen spin-offs, die kennis omzetten in nieuwe producten. Vaak worden ze opgezet door ondernemende wetenschappers. Zeker binnen de chemie wemelt het van de kleinschalige specialty-bedrijfjes, die zich richten op verschillende lifestyle-niches. Grote productiebedrijven hoeven zelf geen research meer te doen, ze kopen gewoon de interessantste spin-offs op.

Ook het onderwijs is grondig veranderd. Vaste studiepakketten zijn er niet meer. Studenten richten zich op een werkveld dat ze leuk lijkt en stellen voor zichzelf een vakkenpakket samen waarmee ze binnen dat werkveld denken te kunnen uitblinken. Daarbij geven ze de voorkeur aan docenten, die behoren tot de ‘groten’. Het leidt tot een hoge waardering van excellentie in onderzoek. En daaronder verstaat men dan het bezit van grote kennis van verschillende wetenschapsterreinen, het kunnen leggen van verbanden, en het sociaal en cultureel vaardig zijn.

Vangnet

Een Utopia? Alleen voor de getalenteerden. Er is weer eens een tweedeling ontstaan tussen winnaars en verliezers. Voor die laatste categorie, die niet de capaciteiten heeft om de netwerksamenleving bij te houden, probeert de JIV ‘Quality of Life’ een vangnet te vormen. Op deze manier kopen de winnaars de eventuele overlast af en misschien ook wel hun knagende geweten.