Heel de wereld smacht naar een vaccin tegen het coronavirus SARS-CoV-2. Wat komt daarbij kijken en hoe staat het met de meest in het oog springende initiatieven?

‘Het zou weleens het snelst klaargestoomde vaccin tegen een nieuwe ziekteverwekker kunnen gaan worden in de geschiedenis.’ Dat schreef filantroop Bill Gates eind april op zijn blog over het verwachte vaccin tegen het nieuwe coronavirus SARS-CoV-2. Gates verwacht dat het nog zo’n negen maanden tot twee jaar duurt voor er een eerste vaccin beschikbaar is.

In totaal zijn er maar liefst negentig vaccins tegen het virus in ontwikkeling, gebaseerd op uiteenlopende principes (zie kaders). Omdat er ongetwijfeld veel van die pogingen gaan mislukken, pompen overheden en internationale organisaties, zoals de Bill & Melinda Gates Foundation (op de foto Bill Gates), geld in een zo groot mogelijk aantal ervan. En de ontwikkeling van een vaccin is pas stap één; de productie in de benodigde enorme aantallen is een uitdaging van een andere orde. Om die reden geven filantropen en overheden ook veel geld uit om productiefaciliteiten te bouwen.

Alles is anders

Normaal gesproken duurt de ontwikkeling van een nieuw vaccin zo’n tien tot vijftien jaar. De productie van een enkele dosis vaccin, inclusief alle veiligheidswaarborgen, neemt daar bovenop ook al snel een tot twee jaar in beslag. Maar nu is alles anders. Sommige onderzoeksgroepen hebben toestemming gekregen om een deel van het proefdieronderzoek over te slaan. Duizenden mensen meldden zich inmiddels aan om deel te nemen aan studies waarbij ze zich vrijwillig laten infecteren met het virus om de vaccinontwikkeling te versnellen. En de WHO wil binnenkort een grootschalige studie gaan uitvoeren met meerdere kandidaat-vaccins tegelijk.

Critici waarschuwen dat de veiligheid boven alles moet worden gewaarborgd, omdat bij massale toediening aan miljoenen mensen ook zeldzame bijwerkingen dramatisch kunnen uitpakken. Dat gebeurde bij een van de vaccins tegen de Mexicaanse griep in 2009, wat naar alle waarschijnlijkheid bij duizenden Europeanen de slaapziekte narcolepsie triggerde.

Voorrang

Veel mensen gaan er nu nog vanuit dat het vaccin tegen die tijd voor iedereen beschikbaar komt. ‘Dat is nog maar de vraag’, vertelt Joost Ruitenberg, die tijdens die vorige pandemie in 2009 aan het hoofd stond van de Gezondheidsraadcommissie voor vaccinaties. ‘Tegen die tijd zal de Gezondheidsraad weer moeten gaan adviseren wie voor het vaccin in aanmerking komt en wie daarbij voorrang heeft. Denk bijvoorbeeld aan zorgmedewerkers of risicogroepen, of juist groepen die een belangrijke rol spelen in de verspreiding.’

De kans is aanwezig dat er weer wildwesttaferelen ontstaan zoals rond de mondkapjes en testmaterialen, al is Ruitenberg daarover redelijk optimistisch. ‘De WHO neemt de coördinatie op zich. En via onder meer Jansen Pharmaceuticals en het Serum Institute India, wat de baas is van het Nederlandse Bilthoven Biologicals, hebben we als Nederland een aantal heel goede lijnen naar de vaccinontwikkeling. Daar zitten we beter in dan in de mondkapjes.’