Er gloort hoop voor de Tasmaanse duivel. Onderzoekers hebben achterhaald hoe de kanker, die de soort dreigt uit te roeien, het immuunsysteem omzeilt. Vanuit die kennis kan wellicht een vaccin worden ontwikkeld, schrijft een internationaal gezelschap in PNAS.

Het probleem met die kanker, afgekort DFTD voor devil facial tumour disease, is dat ze besmettelijk is. Ze tast de snuit van de dieren aan, en wordt overgedragen wanneer ze elkaar in het gelaat bijten. De slachtoffers gaan binnen een paar maanden dood omdat ze teveel moeite krijgen met eten.

De ziekte werd 16 jaar geleden voor het eerst waargenomen en sindsdien is het aantal Tasmaanse duivels meer dan gehalveerd. De vrees bestaat dat de soort op deze manier binnen enkele tientallen jaren geheel uitsterft.

Je zou eigenlijk verwachten dat die DFTD-cellen direct omschadelijk worden gemaakt door het immuunsysteem van de ontvangende duivel. Dat gebeurt echter niet, en nu wordt duidelijk waarom. Het immuunsysteem onderscheidt ‘eigen’ en ‘vreemd’ celmateriaal aan de hand van het ‘major histocompatibility complex’ (MHC), een collectie eiwitten op het oppervlak van elke cel. DFTD-cellen blijken dat MHC niet aan te maken zodat ze niet als cel worden herkend, laat staan als lichaamsvreemde cel.

Een paar weken geleden werd het genoom van DFTD-cellen gepubliceerd. Het bevestigde dat de ziekte inderdaad heel recent is ontstaan door een mutatie in één vrouwelijke Tasmaanse duivel. Maar er was niet direct aan te zien waarom de MHC-productie precies stilvalt.

De PNAS-publicatie maakt nu duidelijk dat het ook niet aan de voor MHC coderende genen ligt. Die zijn gewoon intact aanwezig. Alleen komen ze niet tot expressie. En dát blijkt weer een epigenetisch effect te zijn: er gaat iets mis met de acetylering van histonen in het deel van het DNA dat de expressie regelt.

Het goede nieuws is dat zulke epigenetische effecten in principe terug zijn te draaien. In dit geval blijkt dat te lukken door toediening van een Tasmaanse-duivelvariant van interferon-gamma. In elk geval in vitro, maar sommige DFTD-cellen blijk je zelfs in vivo zo ver te kunnen krijgen dat ze weer MHC gaan produceren.

De onderzoekers maken duidelijk dat er nog heel veel vraagtekens zijn, maar dat het zeker niet uitgesloten is dat een vaccin wordt gevonden dat de duivels beschermt.

Voorlopig lijkt een andere insteek echter kansrijker, namelijk de overbrenging van een gezonde populatie Tasmaanse duivels naar een ander eiland in de hoop dat de voor DFTD verantwoordelijke mutaties zich niet nog eens herhalen.

bron: PNAS, University of Cambridge