Met het vrijmaken van dertien miljoen euro voor het opzetten van drie centra voor systeembiologie, onderstreept NWO het belang van deze relatief nieuwe manier van onderzoek binnen de levenswetenschappen. Want: ‘Data genereren is makkelijk, maar echt inzicht verkrijgen, is veel lastiger.’

De drie nieuwe onderzoekscentra komen bij de Rijksuniversiteit Groningen, het Nederlands Kanker Instituut (NKI) in Amsterdam en bij de Radboud Universiteit Nijmegen. ‘Er waren meer kandidaten, maar je kunt beter drie centra stevig neerzetten dan de beschikbare middelen verspreiden over meerdere locaties’, betoogt Theo Saat, programmamanager van NWO.

Saat is een van de voorvechters van een systeembiologische benadering van vraagstukken binnen de life sciences. Op de vraag wat systeembiologie inhoudt, volgt een enthousiaste uitleg die direct duidelijk maakt dat het vakgebied lastig is te omschrijven. ‘Het is meer een onderzoeksbenadering dan een vakgebied’, corrigeert Saat. ‘In de traditionele manier van onderzoek doen splitst men vraagstukken op in deelgebiedjes, waarmee onderzoekers individueel aan de slag gaan. Dat kan goed werken, maar we denken dat de complexiteit van de hedendaagse vraagstukken, gecombineerd met de stortvloed aan data die recente technieken als micro-arrays en genoomonderzoek genereren, ook gebaat zijn bij een benadering waarbij je verschillende relevante disciplines integreert. In plaats van harder te gaan op hetzelfde spoor, willen we wissels en dwarsverbindingen aanbrengen.’

In de onderzoekscentra bundelen biologen, medici, chemici, natuurkundigen, wiskundigen en informatici hun krachten. ‘Dat gaat zover dat we deze verschillende disciplines letterlijk naast elkaar onderzoek laten doen’, aldus Saat. Maar de traditionele manier van onderzoek doen zit diep, realiseert hij zich. ‘Daarom moeten we het proces de komende jaren goed blijven volgen en zonodig bijsturen als men in oude onderzoeksgewoonten vervalt. In die zin is het opzetten van deze centra ook een experiment.’

Een belangrijke rol is weggelegd voor de ICT. Met de rekenkracht van hedendaagse (super)computers is het mogelijk gegevens van verschillende onderzoeksdisciplines te koppelen, wat suggesties oplevert over de ‘beste’ experimenten om te doen. Saat: ‘Dat kan de ene keer de aanwijzing zijn dat we tachtig procent van de energie in het onderzoek naar één molecuul moeten stoppen, een andere keer wijst het naar onderzoek op orgaanniveau, of zelfs populatieniveau.’ Systeembiologen gebruiken de resultaten vervolgens weer in nieuwe modellen om de samenhang tussen alle factoren te bestuderen.

Concrete voorbeelden van beoogde resultaten van een systeembiologische benadering zijn onder andere het beter kunnen voorspellen van de werking van medicijnen en het energiezuiniger maken van industriële bioprocessen.

De nu beschikbare dertien miljoen euro is een eerste aanzet, die over enkele jaren met meer geld een vervolg moet krijgen. Daartoe zal de systeembiologie zich moeten gaan bewijzen met bruikbare resultaten. ‘Ons doel is geslaagd als we over tien jaar op onze kop krijgen dat we nu niet om meer geld hebben gevraagd.’