Klassieke violen danken klank aan anorganische zouten

Stradivariusviolen klinken zo mooi omdat de heer Stradivari goede maatjes was met de plaatselijke drogist. Hij behandelde zijn hout met borax en andere agressieve minerale zouten teneinde houtwormen de eetlust te ontnemen. De houtstructuur van de klankkast werd hierdoor dusdanig aangetast dat het instrument heel anders ging galmen, zo stelt de vioolspelende biochemicus Joseph Nagyvary (Texas A&M University) in PLoS ONE.

Het is lang niet de eerste keer dat Nagyvary over dit onderwerp publiceert. Maar het is wel de eerste keer dat hij zijn hypotheses heeft weten te ondersteunen met een gedegen chemische analyse van het hout.

Het probleem met 18e eeuwse violen is dat de eigenaars zelden genegen zijn om monsters van het hout af te staan. Maar na lang zeuren wist Nagyvary bij restauratie-ateliers een paar splinters los te praten van vier instrumenten: twee Stradivarii en twee creaties van Guarneri del Gesù, een tijdgenoot die het trucje ook beheerste.

Die splinters ver-aste hij in een porseleinen smeltkroesje waarna hij de as onderwierp aan ‘backscattered elelctron imaging (BSE) en enkele röntgentechnieken. Ter vergelijking deed hij hetzelfde met splinters van recentere violen, en van vers hout.

Resultaat: beide Stradivarii en de oudste Guarneri bevatten veel meer boor dan je zou verwachten. Dat kan kloppen: borax was in de 18e eeuw al populair als insectenwerend middel. De jongste Guarneri bevatte geen boor maar wel calciumfluoride.

In het hout werden ook diverse andere metaalzouten aangetroffen die er absoluut niet in thuishoren.

Nagyvary kan nog steeds alleen maar raden naar de manier waarop de vioolbouwers het hout impregneerden. Maar hij vermoedt een verband met het raadselachtige ‘salt of gems’ waarover de alchemist Paracelsus schrijft. Afgaand op wat er in het hout is achtergebleven zou dat zoutmengsel kunnen hebben bestaan uit gemalen calciet-, gips-, bariet-, fluoriet- en kwartskristallen, plus een paar in water oplosbare zouten zoals borax en sulfaten van zink, koper, ijzer en chroom. Mak daar een waterige slurrie van, hang je planken er in en breng desnoods het zaakje aan de kook. Geen houtworm die dat overleeft.

De onderzoeker is nog aan het proberen of hij een nieuwe viool kan maken die net zo klinkt als een Stradivarius.

bron: Texas A&M University