Rimpels. Om ze te lijf te gaan reiken veel mensen naar de antirimpelcrème. Gelikte reclames strooien met semi-wetenschappelijke termen alsof het niets is. Wat werkt er nu echt?

‘Je huid gaat er tot wel tien jaar jonger uitzien!’ ‘Bewezen antirimpel­ werking!’ ‘Pure hydraterende bestanddelen!’ Dit zijn slechts een paar voorbeelden uit de wereld van de huidverzorgingsproducten. Een ondoorzich­ tige markt waarin termen als ‘huideigen co-enzym Q-10’, ‘pure Vitamine C’ en ‘Retinol-A’ je om de oren vliegen. Wat wil het allemaal zeggen, en belangrijker, werkt het wel?

Pieter van der Valk, dermatoloog in het UMC St. Radboud te Nijmegen, vindt het allemaal maar betrekkelijk. “Als mensen het prettig vinden kunnen ze het gebruiken, al moeten ze er niet te veel van verwachten. Je kunt ook schadelijke prikkels als uv-straling vermijden, zoals nonnen en gesluierde moslima’s onbedoeld doen, maar door het verouderen krijg je toch een ouder uitziende huid.”

Blootstelling

De huid is opgebouwd uit een aantal lagen. Helemaal bovenop ligt de hoornlaag, een onderdeel van de opperhuid (epidermis). De opperhuid beschermt de onderliggende laag (de dermis ofwel lederhuid) tegen stoffen die deze kunnen beschadigen.

Veroudering door het verstrijken van de tijd hangt grotendeels samen met het verval van elastine die zich bevindt in de lederhuid. Elastine vormt kruisverbindingen die de huid elastisch maken. De stof wordt door het lichaam aangemaakt en bereikt de hoogste concentratie rond het 25ste tot 30ste levensjaar. Na het 40ste tot 45ste levensjaar stopt de aanmaak zelfs helemaal. Ook vindt er afbraak van elastine plaats, die versneld wordt
door blootstelling aan ultraviolet licht. Hierdoor vermindert de elasticiteit van de huid met toenemende leeftijd en verschijnen er rimpels. Bovendien worden fibroblasten (dermische cellen die de huid onderhouden) met het stijgen van de leeftijd minder actief. Dit gedeelte van het verouderingsproces valt niet te stoppen en hangt grotendeels samen met de genen. Wil je weten hoe je er later zal uitzien, kijk dan naar je ouders, dat geeft een redelijke indicatie.

De verschillen in weefselstructuur bij een stijgende leeftijd,
zichtbaar gemaakt met een confocale laser scanning microscoop
(bron: Philips Research)

Zonnebrand

Invloeden van buitenaf veroorzaken een aanzienlijk deel van de rimpels. Roken is een grote boosdoener, maar de zon veroorzaakt de meeste schade. De zon zendt uva-(320-400 nanometer) en uvb-(290-320 nanometer)stralen uit. Het zonlicht bevat twintig keer meer uva dan uvb en in tegenstelling tot die laatste zijn uva-stralen altijd aanwezig, ook op een bewolkte winterdag.

De uva-straling dringt het diepst in de huid door. De stralen hebben geen direct effect zoals zonnebrand, maar op lange termijn beïnvloeden ze de elastine en de diepere lagen van de huid. Door de straling ontstaan vrije radicalen – een proces dat ook door roken in gang wordt gezet. De radicalen veroorzaken oxidatieve stress wat leidt tot verharding van het collageen, een eiwit dat voor versteviging van de huid zorgt. Hierdoor verslapt de huid en ontstaan er rimpels.

In plaats van de schade proberen te herstellen, kan die beter worden voorkomen door dagelijks zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor op te smeren. Maar daar zit een addertje onder het gras, aldus van der Valk. “Met zonnebrand op je lichaam blijf je langer in de zon zitten. Mogelijk is dit slechter voor je dan eventjes onbeschermd buiten zitten.”

Huidbarrière

De hoornlaag vormt de buitenste bar­ rière van de huid. De laag is slechts
0,01 mm dik, maar houdt veel stoffen tegen. De gaten tussen de dode huidcellen in de hoornlaag zijn gevuld met een vettige matrix. Als je vaak in contact komt met zeep of oplosmiddelen, spoelt deze de matrix weg en wordt de huidbarrière vernield. Van der Valk: “De huid is doorgaans uitstekend in staat voor zichzelf te zorgen, alleen stellen wij hem voortdurend bloot aan schadelijke invloeden van buitenaf.”

De huidbarrière houdt niet alleen schadelijke stoffen tegen, maar ook ‘goede’ stoffen ondervinden hem als een drempel. Om tot de diepere laag te kunnen doordringen moeten stoffen aan verschillende voorwaarden voldoen. Niet alleen moet de stof apolair zijn, ook dienen de moleculen niet groter te zijn dan honderd nanometer, wat overeenkomt met een eiwit van ongeveer zevenhonderd Dalton. Veel stoffen die vroeger in huidcrèmes zaten, zoals elastine en col­ lageen, zijn veel te groot om door de huid heen te dringen. Het effect van deze stoffen is dan ook nul komma nul.

Al met al valt het niet mee om de effectiviteit van stoffen wetenschappelijk te onderbouwen.

Het wateroplosbare vitamine C kan bijvoorbeeld moeilijk door de vettige opperhuid komen.

Geconverteerd naar een vorm die wel doordringt, blijft natuurlijk de vraag waar het goed voor is. Verschillende merken claimen dat vitamine C de collageensynthese stimuleert en hier hebben ze helemaal gelijk in. Daarbij zien ze echter één klein detail over het hoofd: vitamine C kan beter gegeten dan opgesmeerd worden. Vitamine C converteert een van de aminozuren die collageen vormen tot zijn werkzame vorm. Eén sinaasappel per dag bevat al genoeg vitamine C om de ‘collageensynthese te stimuleren’.

Schadelijk

“Eigenlijk is er maar van één stof aangetoond dat hij daadwerkelijk een antiverouderingseffect heeft en dat is vitamine A”, aldus van der Valk. “De rest is onvoldoende onderzocht en in elk geval niet bewezen effectief. Vitamine A stimuleert de bindweefselaanmaak en de aanmaak van fibroblasten.”

Ook een chemische peeling met alfa hy­ droxyzuren heeft een aantoonbaar effect op de huid. De zuren ‘pellen’ de huid waardoor een ontsteking ontstaat. De huid regenereert vervolgens en de nieuwe huidcellen zorgen ervoor dat de huid er iets jonger uitziet. Voorzichtigheid is echter geboden. “Bij te hoge dosering kan de huid zover worden ‘afgepeld’ dat er schade ontstaat.”

Verder zouden veel stoffen een antioxidantwerking hebben, zoals vitamine E, C en Q10. Maar hoewel de antioxidantwerking is bewezen, is de werking nooit aangetoond in het lichaam. “En daarmee heb je het eeuwige probleem van deze industrie: zij kunnen niet bewijzen dat het werkt, maar wij kunnen niet bewijzen dat het onzin is.”

Mensen kunnen meer huidverzorgingsproducten gebruiken dan ze werkelijk nodig hebben. Te veel huidcrèmes tegelijk kunnen de poriën verstoppen en daarmee juist huidproblemen veroorzaken. Zo hebben alleen mensen met een droge huid moisturizers (vochtinbrengende
crèmes) nodig. Of het dan vervolgens werkt, hangt af van de soort moisturizer. “Voor een droge huid vormt een laagje vet de enige oplossing. Dit houdt het vocht in de huid gevangen. Producten als body­ lotion bevatten veel te veel water en drogen per saldo de huid meer uit dan dat ze hem bevochtigen.”

Niet alleen door te veel crèmetjes kun je een lelijkere huid krijgen, ook natuurlijke toevoegingen zijn niet altijd goed. “Slangengif is ook natuurlijk, maar niemand zal zeggen dat je er beter van wordt.”

Ter afsluiting de te pas en te onpas gebruikte uitspraak ‘dermatologisch getest’. Van der Valk: “Dat zegt natuurlijk niks. Afgezien van het feit dat men de resultaten er niet bij vermeldt, verlopen de tests niet volgens een vast keurmerk. Fabrikanten doen vaak de testen die ze het beste uitkomen. Zo wordt de werking van huidcrèmes vaak in een diermodel of in vitro aangetoond, terwijl je natuurlijk wil weten wat het effect is op mensen.”

Van der Valks conclusie: “Geniet van het proza en kies vervolgens wat je lekker vindt.”

Als reactie op ons verzoek tot een interview over dit onderwerp laat de producent van Nivea in een e-mail weten: ‘Op de website www.nivea.de is een uitgebreide sectie te vinden over de werkzame ingrediënten en de testmethoden die wij hanteren. U kunt naar het gedeelte “beratung” gaan en dan naar “hinter den kulissen – nivea qualitat”. Ik ga ervan uit dat hier voldoende informatie staat.’

***Kader***

Feitelijk

De oude Egyptenaren maakten 2000 jaar voor Christus al op natchemische manier en op grote schaalkunstmatige loodzouten voor in cosmetica.

Romeinse vrouwen gebruikten in de tweede eeuw na Christus al een huidverzorgingsproduct op basis van dierlijk vet, zetmeel en tinoxide. Bij applicatie laat het een effen, poederige textuur achter die de huid wit kleurt.

De stichtster van The Body Shop, Anita Roddick, schrikte de cosmeticawereld op door te verklaren dat antirimpelcrèmes niet werken. “Je zou beter je geld aan een goede fles Pinot Noir kunnen besteden”, aldus de vrouw die 150 miljoen heeft verdiend met de keten die handelt in verzorgingsproducten.

Horzels produceren als ze bedreigd worden een feromoon dat erg lijkt op een additief dat aan veel cosmetica wordt toegevoegd. Dit is volgens Japanse onderzoekers de oorzaak achter de veel voorkomende, schijnbaar zinloze aanval van deze insecten.

***Kader***

Co-enzym Q10 is in principe een vetoplosbare vitamine. CoQ10 wordt door het lichaam aangemaakt en is aanwezig in verschillende soorten voedsel, met name in vis, orgaanvlees, sojaolie en pinda’s. Co-enzymen zijn cofactoren, essentieel voor de werkingen van enzymen. CoQ10 is nodig voor ATP-productie en wordt door het lichaam gebruikt als antioxidant. Als medicijn wordt CoQ10 gebruikt tegen kanker, hartziektes en als hulpmiddel voor gewichtsverlies.

Vitamine A is een vetoplosbare stof die in twee vormen voorkomt in de natuur. De vorm die direct door het lichaam gebruikt kan worden (retinol) wordt gevonden in dierlijk voedsel, zoals lever en visolie. In groenten wordt een precursor van vitamine-A aangetroffen met de naam bètacaroteen of provitamine A. Deze wordt in het lichaam omgezet in een vorm die het kan gebruiken. Vitamine A werkt als antioxidant en is tevens betrokken bij groei, celdeling, reproductie en het voorkomen van nachtblindheid. Ook draagt het bij aan de gezondheid van de huid (voorkomt acne en eczeem) en is essentieel voor gezonde slijmvliezen. Deze slijmlaag is de eerste barrière tegen infectie en dat is waarom vitamine A helpt tegen verkoudheid en infecties. Retinol-A is een contaminatie van retinol en vitamine A en betekent dus niks bijzonders.

AlFa hydroxyzuren zijn er in veel verschillende vormen. De zuren worden doorgaans afgeleid van suikers in planten. Voorbeelden zijn glycolzuur (suikerriet), melkzuur (melk), wijnsteenzuur (druiven), citroenzuur (citrusvruchten), appelzuur (appels) en maleïnezuur (amandelen). Ze werken in op de hoornlaag en lossen het cement op dat de dode huidcellen bijeen houdt. Dit zorgt voor een versnelde aanmaak van nieuwe huid.

Elastine en collageen

Collageen wordt door het lichaam gesynthetiseerd tot het zestigste levensjaar. Er is geen noodzaak om de huid van collageen te voorzien, dat doet de natuur wel. Collageen is het meest voorkomende eiwit in het menselijk lichaam (een kwart). Het vormt grote lakenachtige structuren die de huid en de organen ondersteunen. Botten en tanden worden gemaakt door mineraalkristallen aan collageen toe te voegen. Collageen bestaat uit drie kettingen die in een helixvorm om elkaar heen draaien. Elke ketting is 1400 aminozuren lang en bestaat voornamelijk uit glycine, proline en hydroxyproline. Elastine is een elastisch eiwit dat huid met elkaar verbindt, waardoor het flexibiliteit krijgt. Het is een elastomeer waarvan de grootste zich herhalende sequentie bestaat uit Val-Pro-Gly-Val-Gly. Elastine is te vinden in huid, spieren en bloedvaten van zoogdieren.

***Kader***

Endocriene disruptoren

Hoeveel hormoonverstoorders bevat een dagcrème? TNO onderzocht in opdracht van Milieudefensie cosmetische producten van verschillende ketens op de aanwezigheid van endocriene disruptoren. De conclusie: 52 van de 55 producten bevatten deze stoffen (echter wel in heel verschillende concentraties). De Trekpleister voert hierbij de lijst aan, terwijl De Tuinen zich op de borst kunnen kloppen. Alle producten bevatten concentraties die ver onder de EU-norm liggen, maar Milieudefensie vreest dat de cocktail van gelijkwerkende stoffen op de lange termijn een probleem creëert. Volgens Milieudefensie kunnen de schadelijke stoffen gemakkelijk door mensvriendelijke (duurdere) alternatieven vervangen worden. Vandaar hun campagne ‘Smeer jij gifvrij?’.