Een Europees trainingsnetwerk bundelt de krachten van jonge onderzoekers en bedrijven om nieuwe op suiker gebaseerde vaccinaties te ontwikkelen.

Veertien jonge wetenschappers en een aantal bedrijven werken nauw met elkaar samen om nieuwe glycoconjugaatstructuren te ontwikkelen. Dit doen ze onder de paraplu van het Horizon 2020 Marie Skłodowska-Curie-programma Glycovax (zie kader onderaan). Glycoconjugaten zijn gebaseerd op de met koolhydraten of teichoïnezuren gedecoreerde celwand van bepaalde bacteriën, die functioneert als een vingerafdruk. Door delen van de macromoleculen die op de celwand voorkomen na te maken, kun je het immuunsysteem activeren om op de lange termijn heel specifieke antilichamen te produceren. Op basis hiervan zijn ook glycoconjugaatvaccins te maken; die spelen al een rol in de bestrijding van ziektes als hersenvliesontsteking, maar je zou ze ook kunnen inzetten in de strijd tegen antibio­ticaresistente bacteriën.

Verbeterde syntheseroutes, glycoconjugaat-eiwitinteracties en biologische evaluaties van de ontwikkelde vaccinaties staan ook op het onderzoekslijstje van het team. ‘We zijn echt al een stap vooruit. En elke kleine stap zorgt voor een betere toekomst’, vertellen de Italiaanse Jacopo Enotarpi (27) en Francesca Berni (28), beiden deelnemers aan het programma en promovendi aan de Universiteit Leiden.

Ieder een eigen taak

Elke zes maanden verzamelen alle veertien promovendi zich op een van de betrokken universiteiten, waar ze hun resultaten laten zien en workshops krijgen. ‘We krijgen niet alleen lezingen over antigenen of synthese, maar ook over Intellectual Property en Good Clinical Practice’, vertelt Enotarpi. ‘Het mooie is dat je in dit project ook ervaring opdoet in de industrie.’

De promovendi bevinden zich kriskras door Europa, van Siena, Lissabon en Leiden, tot München, Manchester en Bilbao. ‘In München zit een biolaboratorium en in Manchester werken ze aan de enzymatische synthese van vaccins’, zegt Enotarpi. ‘In Bilbao evalueren ze glycoconjugaten en antigenen met behulp van NMR-technieken.’

In het Glycovax-project heeft elke promovendus een taak die bijdraagt aan het uiteindelijke doel: nieuwe (semi-)synthetische vaccins ontwikkelen. Enotarpi: ‘Mijn taak is om specifieke moleculen te maken gebaseerd op natuurlijke substraten die voorkomen op grampositieve bacteriën, vooral enterokokken en stafylokokken. Denk daarbij aan gecapsuleerde polysacchariden of teichoïnezuren (TA’s). Ook moet ik ervoor zorgen dat de synthese daarvan soepel verloopt via solid-phase-technieken.’

‘In theorie hebben we hierdoor een grotere kans op een baan in de industrie’

Het project van Berni sluit daarop aan, maar heeft wel een eigen component. ‘Naast de synthese van antigenen, TA’s en andere stoffen heb ik ook een evaluatie mogen doen in samenwerking met het Leids Universitair Medisch Centrum.’ Uit de samenwerking rolde een paper, die vorig jaar is gepubliceerd in Chemistry. Berni licht toe: ‘We hebben een efficiënte synthese voor verschillende TA-fragmenten ontwikkeld, en die fragmenten bestudeerden we vervolgens met microarrays. Al met al hebben we nu een middel ontworpen om de beste moleculen uit te kiezen om nieuwe antigenen te ontwikkelen.’

Verfrissing

Enotarpi ziet veel voordeel in het Europese project. ‘Het mooie is dat we veel internationaal kunnen en moeten samenwerken. De ene fellow doet aan synthese, anderen zijn bezig met conjugatie van bouwstenen aan eiwitten en weer anderen werken aan biologische evaluaties of zijn al bezig met dierproeven.’ Ook moeten de aio’s een deel van hun promotieonderzoek doen aan de universiteit van andere fellows, om de kneepjes van andere disciplines te leren. Berni vult aan: ‘Ik ben bijvoorbeeld in het biolaboratorium van München geweest om te leren over transfecties en andere biologische assays.’

‘Het was best zwaar in het begin’, vervolgt Berni. ‘Vooral het reizen, de verschillende omgevingen en steeds opnieuw moeten wennen maakten het soms moeilijk vol te houden.’ Maar uiteindelijk vond ze dit project het waard, zowel uit professioneel als persoonlijk oogpunt. ‘We zijn allemaal goed bevriend geraakt en samenwerken bevalt ons heel goed! Naar het buitenland gaan brengt ook weer verfrissing. Ik voel me zelfs meer Europeaan dan Italiaan.’

Volgens Enotarpi is een ander voordeel de betrokkenheid van het MKB en een industriële partner. ‘De ervaring van samenwerken met die bedrijven en cursussen krijgen die zijn gericht op ondernemerschap geven ons in theorie een grotere kans op een baan in de industrie vergeleken met promovendi die slechts in de academische wereld zijn gebleven.’ Lachend voegt hij eraan toe: ‘Dat is in ieder geval wat ze ons verteld hebben.’

Hoge verwachtingen

Het Glycovax-programma valt onder het Europese Horizon 2020. Het jaar 2020 komt nu snel dichterbij en nog niet alle projecten zijn afgerond. ‘Maar dit is wetenschap en daarin kan ook van alles misgaan’, zegt Berni. ‘Het project maakt mensen – onderzoekers – meer bewust van het politieke aspect van de wetenschap. En ook al is het project niet helemaal klaar, het doel is in ieder geval wel bereikt.’

‘De verwachtingen waren hoog, maar dat is ook nodig voor dit soort projecten’, voegt Enotarpi toe. In de tweede week van mei volgt de laatste meeting in Milaan, en beiden kijken uit naar een goede tijd. ‘De afgelopen drie jaar zijn omgevlogen’, concludeert Berni. ‘Het is gaaf om zo intensief samen te werken en terug te mogen kijken op een project dat zeker geslaagd is, en waar ook nog veel toekomst in zit.’

Glycovax

Het Glycovax-programma is onderdeel van een van de Horizon 2020 Marie Skłodowska-Curie Innovative Training Networks (ITNs). De Europese Unie financiert het. Het doel van de ITNs is om jonge wetenschappers te trainen en op internationaal niveau overdraagbare kennis te laten opdoen. Die kennis kunnen ze vervolgens verspreiden in het thuisland. Glycovax zelf focust op de ontwikkeling van nieuwe glycoconjugaatvaccins om huidige therapieën te verbeteren en te voorzien in nog onvoorziene medische behoeftes.