Een lekkende opslagtank voor salpeterzuur zorgde voor evacuaties in het Vlaamse dorp Zevekote. De tank hoort bij een experimentele mestverwerkingsinstallatie.’

‘De tank is ’s ochtends gevuld. ’s Middags zagen we de eerste druppels en al snel een gelige wolk rondom de tank. Toen hebben we direct de brandweer gebeld.’ Een paar dagen na het ongeluk vertelt varkensboer Carine Decloedt tegen de Vlaamse tv-zender VTM wat er eind maart op haar erf gebeurde. De toegesnelde brandweer slaagde er niet in het lek te dichten en besluit het zuur over te pompen. Drie pompen en zo’n twaalf uur later zit de 16.000 l salpeterzuur (HNO3) veilig in een tankwagen.

Gloednieuw

Ondertussen zijn echter een kleine duizend omwonenden geëvacueerd vanwege een grote wolk nitreuze dampen: een mix van stikstofoxides en verdampt salpeterzuur. De geelrode kleur komt door het aanwezige stikstofdioxide. De damp inademen is ongezond en kan brandwonden op de huid veroorzaken. Gelukkig raakte niemand gewond. De dorpsbewoners konden na een dag weer naar huis; de wolk is dan opgelost. Ook de zesduizend varkens op het bedrijf van Decloedt lijken in orde. Een dierenarts gaat de dieren kort voor de slacht nog grondig onderzoeken.

‘Op papier was alles keurig op orde’

De milieubeweging waarschuwt al langer voor zwavelzuur op boerderijen dat toepassing vindt in gaswassers en mestvergisters. Maar een tank met duizenden liters salpeterzuur is uitzonderlijk. ‘De tank hoort bij een nieuw prototype mestverwerker’, vertelt Thomas Vannecke, adviseur bij het Vlaams Coördinatiecentrum mestverwerking. In de mestverwerker voeg je ongebluste kalk (calciumoxide) toe aan de dunne mestfractie. De hoge pH drijft de ammoniak uit de vloeistof. Warmte van de anaerobe mestvergister helpt daarbij. Een gaswasser vangt de dampen af en het salpeterzuur zet de ammoniak om in ammoniumnitraat, een belangrijk bestanddeel van kunstmest. Een meer traditionele mestverwerkingsinstallatie gebruikt zwavelzuur voor dit wasproces. Vannecke: ‘Salpeterzuur is duurder, maar ammoniumnitraat is waardevoller dan ammoniumsulfaat.’ Dit omdat zowel het kation (NH4⁺) als anion (NO3^-) stikstof bevat.

‘Het proefsysteem draaide al enkele maanden’, zegt Vannecke. ‘Tot het ongeluk zat het salpeterzuur in kleine kunststof cubic containers.’ Het lek ontstond bij overschakeling naar een grote, pas gekeurde, nieuwe tank van 26.000 l. Dat is een logische maat voor de meest gangbare 53 % salpeterzuur, namelijk ongeveer een tankwagen vol. ‘Op papier was alles keurig op orde’, stelt Vannecke.

De grotere tanks voor salpeterzuuropslag zijn van roestvaststaal (rvs) of glasvezelversterkte kunststof (GVK), weet Jan-Kees Harmsen. Harmsen is technisch adviseur bij Makronyl in Nijkerk, dat opslagtanks, pompen, gaswassers en andere technische installaties ontwerpt en levert. ‘We doen alles, van ontwerp tot keuring en onderhoud van installaties.’ De GVK-tanks hebben een binnenlaag, liner in goed jargon, van zuurresistent pvc of teflon. Raakt die binnenlaag lek, dan kan het snel gaan. Het zuur komt in contact met de buitenwand en vreet die weg.

Veilig

Het is onbekend om wat voor tank het in Zevekote precies gaat of hoe het lek ontstond. Volgens Vannecke loopt het onderzoek nog. Tot er meer duidelijkheid is, ligt de mestverwerkingsinstallatie stil. ‘Het is een veelbelovende techniek die echt past in de circulaire economie,’ besluit Vannecke, ‘maar eerst moet natuurlijk duidelijk zijn dat het veilig is.’