Ontwerpers, bouwers en gebruikers van scheidingstechnologie willen meer lijn brengen in hun R&D. Een technologieroadmap moet aangeven op welke ontwikkelingen ze zich de komende jaren gaan concentreren. En hoe ambitieus het ook mag klinken, de kans lijkt groot dat zo’n routekaart er daadwerkelijk komt. Wie doet er mee?
Ze zaten er wat onwennig bij, die donderdagmiddag in Zeist. Wetenschappers, apparatenbouwers en mensen uit de chemische industrie. Allemaal betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe scheidingstechnologie. En allemaal van jongs af aan gewend hun eigen koers te kiezen, want betere destillatie-, absorptie- en filtratieprocessen leveren concurrentievoordeel op en daar houd je dus als procestechnoloog je mond over.
Of liever: daar hield je je mond over. Het inzicht begint door te breken dat je als Nederlandse industrie beter de krachten kunt bundelen. “Tien jaar geleden dachten bedrijven nog dat ze alles zelf konden ontwikkelen. Praten over problemen was not done. Maar toen had elk bedrijf nog een eigen R&D-afdeling. Nu niet meer. Nu moeten ze wel samenwerken”, stelt Berend ter Meulen, in Zeist aanwezig namens het kennisnetwerk NL GUTS (Group of Users of Technology for Separation in the Netherlands). Hij ziet de chemie steeds opener worden. De echte keukengeheimen houden bedrijven nog wel voor zich, maar over de rest van de technologie wordt allang niet meer zo krampachtig gedaan.
De bijeenkomst in hotel Figi had tot doel het draagvlak te peilen voor een technologieroadmap (TRM), waarin wordt vastgelegd wat de komende tien jaar de speerpunten van de Nederlandse scheidingstechnologie worden. Onderzoeksinstellingen moeten zich committeren aan research in de gewenste richting. Apparatenbouwers moeten zich committeren aan het bouwen van de prototypen. En de procesindustrie moet zich committeren door het onderzoek te steunen én door de resultaten te implementeren. Als aan die voorwaarden wordt voldaan, wil het ministerie van Economische Zaken er graag geld en moeite in steken - anders niet.
Succesverhalen.
Het idee voor de TRM is van dat ministerie afkomstig. Daar is men voortdurend op zoek naar kansrijke, innovatieve sectoren. “Duurzame economische groei moet uit innovatie komen”, legt EZ-ambtenaar Paul op den Brouw uit. Al jaren lopen hij en zijn collega’s daarbij telkens tegen scheidingsprocessen aan. Kennelijk gebeurt er in Nederland nogal wat op dit gebied.
Alleen heeft het ministerie er nooit vat op weten te krijgen. “Er bestond geen acute geldnood, en we kregen de partijen in eerste instantie niet bij elkaar”, bekent Op den Brouw. Geen wonder. De scheidingsbranche is zo versnipperd als wat, met een hoop kleine spelers en flinterdunne dwarsverbanden. Iedereen lijkt te ontwikkelen waar hij zin in heeft, om vervolgens te proberen of de rest het wil kopen.
Nu en dan levert het mooie succesverhalen op. In Figi werden er drie gepresenteerd: de absorberende MPP-polymeerbolletjes van Akzo Nobel, de membranen van X-Flow en de kunstmatige antilichamen voor industrieel gebruik van CatchMabs. Dat laatste bedrijf bevindt zich nog in het stadium ‘veelbelovend’, maar de andere twee hebben het gemaakt in de wereld. X-Flow heeft zich een goede positie weten te verwerven in de waterzuivering en de wijnproductie, en Akzo Nobel MPP Systems heeft binnen én buiten het moederconcern een groeiend aantal installaties staan.
Maar je kunt die twee ook zien als prachtvoorbeelden van technologisch potentieel dat nog niet half wordt benut omdat de uitvinders maar één of hooguit twee marktniches tegelijk kunnen bespelen. De oprichters van X-Flow wilden oorspronkelijk het brouwerijwezen veroveren. Na twintig jaar is dat nog steeds een droom. En Akzo Nobel MPP Systems is vrijwel uitsluitend actief in de olie- en gaswinning en in de farmaceutische industrie, terwijl de technologie veel breder toepasbaar zou moeten zijn.
Bij beide bedrijven kunnen ze er prima van eten, daar niet van. Alleen moet je als BV Nederland (en zeker als ministerie van EZ) concluderen dat je er veel meer aan zou kunnen verdienen als je het wat groter aanpakt. De initiatiefnemers voor de roadmap claimen dat Nederland binnen tien jaar “hét vooraanstaande land op het gebied van scheidingstechnologie” zou kunnen zijn. Een land dat technieken aanbiedt die een kwart tot de helft schelen in het energieverbruik, een einde maken aan ongewenste rest- en afvalstromen, en onbeperkt hergebruik van water mogelijk maken. Mits je de aanwezige onderzoeks- en ontwikkelcapaciteit focust op een paar gezamenlijke speerpunten in plaats dat je haar laat versplinteren.
Positionering
Een ‘task force’ van twaalf man heeft deze zomer de eerste contouren voor de TRM op papier gezet. Om het project een professioneel aanzien te geven werd adviesbureau Twynstra the Bridge ingehuurd. De bijeenkomst in Zeist was het startschot voor de volgende stap: inventarisatie van het aanwezige potentieel (‘technology push’) en de wensen van de industrie (‘market pull’). In januari 2004 moeten de lijstjes klaar zijn, zodat men er de aantrekkelijkste combinaties van vraag en aanbod uit kan destilleren.
De definitieve roadmap is er dus nog lang niet, en er kan nog heel wat misgaan voordat hij er is. Maar de scheidingstechnologen kunnen hun voordeel doen met de succesvolle TRM die hun collega’s uit de katalysehoek al hebben gemaakt, en die anderhalf jaar geleden leidde tot de vorming van het platform ACTS. Op den Brouw ziet verschillen (in de katalyse was de geldnood wél acuut) maar vooral overeenkomsten: “Om te beginnen zul je moeten afbakenen wat wel en wat niet bij het veld hoort. Bij katalyse was de vraag aanvankelijk of homogene, heterogene en biokatalyse wel bij elkaar hoorden. Nu lachen we daar om. Ook in de scheidingstechnologie zijn er talloze processen, hele traditionele en hele nieuwe. Maar uiteindelijk gaat het er om waar de technologie in de praktijk wordt ingezet.”
Ook Alle Bruggink, namens DSM betrokken bij ACTS, roept de taskforce op om toch vooral naar de afnemers te kijken: “Om te beginnen is je positionering vreselijk belangrijk. Weet wie je bent, ken je positie en weet wat je producten zijn. Ik vraag me af of u dat wel goed hebt gedefinieerd. En het volgende punt is dat je op basis van die visie je omgeving moet leren kennen. Wie zijn je klanten, wie zijn je afnemers. Ik kan uit uw stukken niet opmaken of er wel vanuit de wereld van de klanten is geredeneerd. Het moet niet gaan van: je kunt twintig procent energie besparen door zus en zo te doen. Je moet eerst kijken of er wel een klant voor is!”
Nu meedoen
Op den Brouw en Bruggink hoeven zich op dat punt geen zorgen te maken, want de gerichtheid op de ‘market pull’ zit er bij de scheidingstechnologen diep in. Het zou zelfs nog een struikelblok kunnen worden: als de afnemers niet kunnen (of willen) formuleren waar ze het meest behoefte aan hebben, is de roadmap-exercitie kansloos.
In Zeist bleek eventjes hoe het niet moet. De organisatoren splitsten de zaal op in kleine groepjes, die de belangrijkste behoeften moesten identificeren. Elke groep kwam met andere wensen. Er zaten een paar rode draden in, zoals enantiomeerscheiding en integratie van scheiding en reactie in één apparaat. Maar voor de rest legde elk groepslid gewoon de losse flodders van zijn eigen werkgever op tafel, zo veel was wel duidelijk.
De echte inventarisatieslag moet echter nog komen. En het heeft er alle schijn van dat die degelijk wordt aangepakt. Hans van Suijdam, Executive Director Research & Engineering bij DSM, is gestrikt als voorzitter van de projectgroep. Ook Akzo Nobel, Dow Benelux en enkele andere chemische bedrijven zijn er op tamelijk hoog niveau bij betrokken. Voor de ‘market pull’ is dus gezorgd, de ‘technology push’ was er al, en als er geen gekke dingen gebeuren hebben we volgend jaar om deze tijd inderdaad een scheidingstechnologieroadmap.
En wie er tegen die tijd niet volop bij betrokken is, moet maar afwachten of hij daarna nog mee kan liften. Neem contact op, zouden we zeggen.
Contactpersoon voor de TRM is voorlopig Leendert van Damme, (DG voor Innovatie, Ministerie van EZ), 070-3796097
l.vandamme@minez.nl
Nog geen opmerkingen