Soms kun je als bacterie maar beter even géén resistentie ontwikkelen tegen een antibioticum. Wanneer die resistentie de uitwerking van een ánder antibioticum verergert, om precies te zijn. Het moet dus mogelijk zijn om antibioticacocktails samen te stellen die de evolutie te slim af zijn, aldus Harvard-onderzoeker Roy Kishony tijdens het jaarcongres van de American Society for Biochemistry and Molecular Biology.

Normaal gesproken verwacht je juist dat twee antibiotica elkaar versterken. Maar dat hoeft dus niet altijd zo te zijn.

Kishony lijkt het min of meer toevallig te hebben ontdekt. Hij merkte dat je met de combinatie van de antibiotica tetracycline en ciprofloxacine de groei van E. coli minder sterk afremt dan wanneer je alleen ciprofloxacine toedient.

Die antibiotica hebben verschillende effecten. Tetracycline werkt in op de eiwitsynthese, ciprofloxacine op de duplicatie van DNA. Normaal gesproken houdt E. coli die twee processen in evenwicht om zo efficiënt mogelijk te kunnen groeien en zichzelf te delen. Maar geef je hem ciprofloxacine, dan blijkt hij niet in staat te zijn om uit zichzelf ook de eiwitsynthese op een navenant laag pitje te zetten. Hij blijft gewoon als een dolle aminozuren rijgen, zodat hij alleen maar verder in de stress raakt.

Geef je hem echter ook tetracycline, dan daalt die eiwitsynthese alsnog naar een aanvaardbaar niveau en gaat de bacterie juist minder snel dood. Dat betekent dus ook dat eventuele resistentie tegen tetracycline in déze situatie evolutionair onvoordelig is en dus nauwelijks zal optreden.

Om het te bevestigen heeft Kishony nog een proefje gedaan met een E. colistam die door een mutatie te weinig ribosomen had en daardoor van nature minder eiwitten produceerde dan normaal. Onder normale omstandigheden groeide die langzamer dan gewone E. coli, maar onder invloed van ciprofloxacine ging hij juist sneller groeien.

Klinisch gezien is de combinatie tetracycline/cipriofloxacine niet veel waard. Maar Kishony werkt nu aan een screeningproces om systematisch allerlei andere combinaties te kunnen uitproberen, in de hoop dat er iets bij zit dat dodelijk is voor niet-resistente bacteriën, en nog dodelijker voor resistente.

Ontwikkelt een bacterie resistentie tegen beide antibiotica tegelijk, dan is hij uit de brand. Maar daarvoor moeten beide benodigde mutaties dan wel (vrijwel) gelijktijdig optreden, en de kans dat dat gebeurt is bijzonder klein.

Het kan overigens nog gekker. Eerder dit jaar publiceerde Kishony over een verwant fenomeen, waarbij tetracyclineresistentie negatief uitpakt op het moment dat dat antibioticum degradeert.

bron: Federation of American Societies for Experimental Biology