Reductie van chroom (VI) tot chroom (III) onder invloed van uv-straling veroorzaakt de bruine verkleuring van de zonnebloemen van Van Gogh. Dat werd al vermoed maar het is nu ook daadwerkelijk aangetoond, zo meldt een internationaal gezelschap deze week in het tijdschrift Analytical Chemistry.

De onderzoekers uit (onder meer) Antwerpen en Delft hebben een röntgenbundel uit het ESRF-synchrotron in Grenoble gebruikt om de aanwezigheid van chroom (III) aan te tonen op het grensvlak tussen de gele verf en het vernis. Zonlicht dringt immers maar een paar micrometer diep in de verf, en dáár treedt de funeste redoxreactie op.

Van Gogh gebruikte chromaatgeel, met loodchromaat (PbCrO₄) als belangrijkste component. Onder invloed van zonlicht blijkt dat chroom (VI) te worden omgezet in chroom (III)-verbindingen, zoals Cr₂O₃·2H₂O (viridiaangroen), Cr₂(SO₄)₃·H₂O of (CH₃CO₂)₇Cr₃(OH)₂.

Dat dit inderdaad kan gebeuren, hebben de onderzoekers al aangetoond in een eerdere publicatie. Ze zetten toen een UV-lamp op een restje authentieke chromaatgele verf, afkomstig uit een tube uit de nalatenschap van de Vlaamse fauvist Rik Wouters. Na 500 uur was het inderdaad chocoladebruin.

Het gekke is echter dat de verkleuring niet altijd optreedt. Vermoedelijk wordt de reactie gekatalyseerd of anderszins versneld door componenten van andere verfpigmenten, die door het geel heen zijn gemengd.

De röntgenmetingen uit Grenoble wijzen uit dat bij Van Gogh de verkleuring vooral optreedt in aanwezigheid van bariumsulfaat en aluminiumsilicaatverbindingen. Inderdaad is bekend dat de kunstenaar vaak witte verf door zijn geel mengde. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat de fabrikant van de verf een ongelukkige receptuur hanteerde: wat er anno 1890 allemaal in verftubes ging, weet anno 2010 niemand meer.

Chromaatgeel is overigens een uitvinding uit het begin van de 19e eeuw. Ten tijde van Van Gogh was al bekend dat het nu en dan bruin kleurde. Het was toentertijd echter de enige pigmentsoort die het felle geel opleverde dat de schilder nodig had, dus vermoedelijk heeft hij bewust het risico genomen.

bron: ESRF