Al bijna dertig jaar is Simon Rozendaal actief in Nederland als wetenschaps-journalist. Rozendaal schuwt de confrontatie niet en provoceert graag in het publieke debat. Wat is er mis met de milieubeweging, het verdrag van Kyoto en die schattige panda?

Simon Rozendaal (52) is waarschijnlijk zowel de nestor als het enfant terrible van de Nederlandse wetenschapsjournalistiek. Na zijn studie scheikunde aan de TU Delft (hoofdvak organische chemie) begon hij in 1977 als wetenschapsredacteur bij NRC Handelsblad. Rozendaal was medeoprichter van de wetenschapsbijlage van deze krant. Daarnaast heeft hij verschillende televisieprogramma’s over wetenschap gemaakt en gepresenteerd, met als bekendste VPRO’s Noorderlicht. Sinds 1986 schrijft Rozendaal over maatschappelijke aspecten van wetenschap voor het weekblad Elsevier. Hij was de eerste pleitbezorger in Nederland van Björn Lomborgs boek The Skeptical Environmentalist. Met regelmaat richt Rozendaal zijn in gif gedrenkte pijlen op Greenpeace en andere vertegenwoordigers van wat hij ziet als de ‘milieumaffia’. In zijn verontwaardiging over diep gewortelde misvattingen voelt hij zich de laatste jaren niet altijd gebonden aan het journalistieke principe van hoor en wederhoor. Reacties op Rozendaal lopen uiteen van grote bewondering voor zijn moed te zeggen hoe het werkelijk zit tot een lichte walging over zoveel rechtse borrelpraat.

Als slotspreker op het congres van de KNCV van 15 april zal hij spreken over voeding, smaak en moleculen. Het Chemisch2Weekblad sprak met Rozendaal in een Rotterdams café over misstanden, de milieubeweging en de introverte chemicus.

Simon, Paul Witteman zei ooit eens op tv dat alleen George Bush en jij niet in het broeikaseffect geloven. Het Verdrag van Kyoto, waarin afspraken zijn gemaakt om de CO₂-uitstoot terug te brengen, heb je rampzalig genoemd. Je pleit ervoor dat Nederland direct uit het Verdrag stapt. Ben je niet bang voor natte voeten?

“In de eerste plaats geloof ik niet dat keihard vaststaat dat de aarde aan het opwarmen is. De metingen zijn nauwelijks gedaan op het zuidelijke halfrond en op de oceanen. Voor het noordelijke halfrond zal je altijd moeten meenemen dat de steden zijn uitgebreid. De Bilt lag vroeger in een landelijke omgeving. De satellietmetingen wijzen ook iets anders uit. De 0,7 graad temperatuurstijging in de vorige eeuw staat voor mij niet vast. Maar dit is geen belangrijk argument. Ik ben bereid te accepteren dat het de afgelopen decennia warmer is geworden. Vraag is vervolgens hoe het komt. Het klimaat is zo razend ingewikkeld, daar begrijpen we nog maar weinig van. Er is bijvoorbeeld een heel krachtige relatie met zonneactiviteit. Dat wordt door klimatologen altijd terzijde geschoven, omdat de totale hoeveelheid zonlicht op aarde nauwelijks fluctueert. Maar als je gaat praten met geologen zie je sterke relaties tussen het klimaat en de concentraties van beryllium 10 en koolstof 14 in sedimenten. Dat komt zo goed als zeker door de zonneactiviteit, maar niemand weet hoe.

Ik kan me trouwens niet voorstellen dat de planeet zo klunzig in elkaar zit dat als de concentratie stijgt van een gas, dat al miljarden jaren aanwezig is in een concentratie van nul komma nul nul en nog iets, de hele boel op hol slaat.

Mijn laatste bezwaar is: stel nu dat de mens verantwoordelijk is voor een belangrijk deel van de opwarming. Dan nog is de vraag: moet je hieraan je geld uitgeven? Wat kost het? Kun je het keren? En wat kun je met dat geld nog meer doen? Kyoto kost enkele tienden procenten van het totale nationale product op aarde. De temperatuur die we in 2100 hebben verschuiven we slechts een paar jaar als we Kyoto volgen. Lomborg heeft gezegd dat met het geld dat aan CO₂-reducerende maatregelen wordt besteed we elk jaar een nijpend wereldprobleem kunnen oplossen. Elk jaar weer! Dus dit jaar zorgen we voor schoon drinkwater voor iedereen en het volgende jaar pakken we een ander groot probleem aan.

Zelfs al zou ik ongelijk hebben, dan is het nuttig om de aannames kritisch te bekijken. De neuzen staan veel te veel in dezelfde richting. ‘Gekte is een uitzondering bij individuen maar de regel in groepen’, zoals de psycholoog Goleman het ooit verwoord heeft.”

Een uitspraak van jou is: “De panda is een absolute sukkel die allang had moeten uitsterven.” Zou je echt geen traan laten als de laatste panda het loodje legt?

“Ik vind het wel een mooi beest, hoor. Ik zou liever zeggen dat ik geen traan zou laten als de laatste korenwolf in Nederland overreden wordt. Ook omdat het in Duitsland barst van de korenwolven. Dan doen wij daar heel moeilijk over.”

Jij gelooft ook in het Atkins-dieet, waar koolhydraten als boosdoener worden aangemerkt en onbeperkt vet mag worden gegeten?

“Wetenschap heeft zich tot nu eigenlijk nauwelijks beziggehouden met diëten. Voedingsdeskundigen hebben altijd hiervoor hun neus opgehaald. In het New Engeland Journal of Medicine zijn vorig jaar twee kleine onderzoeken gepubliceerd waaruit blijkt dat Atkins beter werkt dan andere diëten. Het zou makkelijker vol te houden zijn en veel beter voor je cholesterolniveaus dan iedereen gedacht had. Ten onrechte is ons de laatste dertig jaar door de voedingswetenschappers wijs gemaakt dat vet een ramp is. Dat werkt nog steeds door. Kijk naar alle reclames voor light-producten. Daarbij is het vet vervangen door koolhydraten. Ik geloof sterk in de aanwijzingen die er nu zijn dat koolhydraten niet zo onschuldig zijn. In de Scientific American stond een verhaal dat aardappelen nog slechter zijn dan suiker. Aardappelen geven bij gelijke verbrandingswaarde een veel snellere stijging van de glucosespiegel in het bloed dan suiker. Daardoor krijg je een piekproductie van insuline en dat jojoot zo een tijdje door. Het zou mij niet verbazen als dit een rol speelt bij de tot nu toe onverklaarbare explosie van diabetes.

Het beste lijkt me om Atkins te doen, maar dan met meer vis in plaats van vlees en wat fruit erbij.

Dan heb je het niet over kweekzalm?

“Nou daar erger ik me dood aan. Het is niet bekend wat de gezondheidseffecten zijn van sporen pcb’s en dioxines in het lichaam. De Amerikaanse toxicoloog Edward Calabrese suggereert zelfs dat sporen vergif goed voor de gezondheid zijn! Bij studies met vrouwtjesratten om de relatie tussen blootstelling aan dioxines en borsttumoren vast te stellen bleek een geringe blootstelling te leiden tot minder tumoren! Mogelijk is er een soort vaccinatieprincipe werkzaam. Bij hogere dosis was er wel een lineair verband met het optreden van kanker.

Maar zelfs al zouden kleine concentraties dioxines negatieve gevolgen hebben, dan nog vallen die in het niet bij de positieve effecten van de omega-3-vetzuren. Deze onverzadigde vetzuren zijn zo’n beetje het allergezondste wat je kan eten! Dat voorschrift van de overheid om niet meer dan een keer per maand kweekzalm te eten vind ik dus complete larie.”

Wordt je kritiek ook in politiek Den Haag gehoord? Heb je de indruk dat je invloed op het beleid hebt?

“Ik weet dat ik gelezen wordt in Den Haag. Dat merk ik als ik ministers en zo tegenkom, maar er wordt ook een beetje gelachen van: daar heb je Rozendaal de querulant weer.”

Hoewel je ooit lid van Milieudefensie bent geweest, ben je in geschrift negatief over de activiteiten van de milieubeweging. Vanwaar die stemmingmakerij?

“Ik houd zeer van jennen en provoceren. Provocatie en pesten zijn een onontbeerlijk instrument in het communicatierepertoire. Dat doe je ook alleen maar met mensen die je leuk vindt. Als je in de kroeg probeert iemand te versieren begin je vaak een beetje te pesten, dat werkt heel goed. Ik behoorde overigens tot de eerste lichting die het vak milieuchemie in Delft volgde. Maar ere wie ere toekomt: door de acties van de milieubeweging heeft de overheid strenge wet- en regelgeving opgesteld waardoor het nu een stuk schoner en gezonder is in Nederland. Als je het bedrijfsleven niet reguleert, doen ze alles wat God verboden heeft.”

Wat zou jij doen als je directeur van Greenpeace Nederland zou zijn?

“De hele boel oppakken en in een Derde Wereldland gaan zitten. De milieuproblemen in onze contreien zijn opgelost. Maar de luchtvervuiling in bijvoorbeeld Mexico City, Bangkok of Peking is verschrikkelijk. Erger ook dan het ooit bij ons geweest is. Greenpeace, Lucas Reijnders en kornuiten moeten zo snel mogelijk naar China verhuizen om de levens van allerlei naar ademsnakkende mensen te redden. Het allergrootste milieuprobleem aller tijden is SO₂!”

Je hebt ooit chemici de meest introverte bèta’s genoemd…

“Ik weet niet of dat helemaal waar is, maar ze laten weinig van zich horen. Neem klimaatbeleid, waterstof, biotech et cetera. Op al deze gebieden zijn er weinig chemici die van zich afbijten in het maatschappelijke debat. Het aantrekkelijke van chemie is dat je tussen het holistisch denken van de psychologie en biologie aan de ene kant en het reductionistische denken van de natuurkunde in zit. Dat is zo’n mooie centrale positie om je overal mee te bemoeien, maar dat doen ze niet!

Het verdriet me ook wel. Ik heb buitengewoon veel aan chemie te danken. Ik ben buitengewoon fatsoenlijk behandeld door de KNCV: de Van Marumpenning, erelid. Overfatsoenlijk eigenlijk. Erelid! Als je ziet op welke lijst ik sta. Dat zijn er honderd, waaronder Van ’t Hoff. Wat heb ik dan gedaan?”

Hoe zie jij de rol van de KNCV? Je hebt de KNCV wel eens een postacademische gezelligheidsvereniging genoemd.

“Gezelligheid is belangrijk, dat zou er van mij meer mogen zijn. Daarnaast moet de KNCV een veel krachtigere rol in debatten spelen. Dat gaat me aan het hart. Al dat geleuter van de milieubeweging hebben ze slaafs over zich heen laten komen. De KNCV heeft zich afzijdig van alle maatschappelijke debatten gehouden. Het KIVI heeft bijvoorbeeld vorig jaar een debatdag over groene stroom georganiseerd. De verschillende uitspraken van voor- en tegenstanders zijn geanalyseerd en er is een rapport gekomen waarin de consensus staat. Haal eens wat mensen bij elkaar om over het broeikaseffect te praten! Als het klopt dat chemici ontzettend in zichzelf gekeerd zijn dan hebben ze een fantastische beroepsvereniging, haha.”

Welk chemisch concept, idee of vinding vind je het mooiste?

“Op een heel basaal niveau vind ik het nog steeds fantastisch dat alles uit moleculen en atomen bestaat. Dat heeft een tijdje geduurd, zelfs op de middelbare school, voordat dat tot me doordrong. Dat vind ik iets magisch. Als ik naar mijn hand kijk zie ik een hand. Maar achter die hand zitten allerlei wondertjes.”

Welke tips zou jij een beginnend wetenschapsjournalist willen meegeven?

“Wees eigenwijs! Ik ben geschokt hoe weinig collega’s een afwijkend standpunt durven innemen en bijna zelf niet meer durven na te denken. Schrijf verder alleen maar op wat je zelf begrijpt. Het heeft heel lang geduurd voordat ik dat zelf in de gaten had. Als je iets opschrijft wat je zelf niet honderd procent begrijpt komt het ook taalkundig in de war.

Een praktische tip is verder: schrijf altijd twee keer zoveel als gevraagd wordt en houd genoeg tijd over om je verhaal met de helft in te korten.”