Röntgenfluorescentie kan nieuw licht werpen op de manier waarop klassieke sculpturen werden geschilderd. Of in elk geval op de metalen die in de gebruikte pigmenten zaten, meldt een Frans/Duits team in Analytical Chemistry.

Om te beginnen hebben ze de beschildering gereconstrueerd van Fenicisch ivoorsnijwerk uit de achtste eeuw voor Christus, uit de collectie van het Badisches Landesmuseum in Karlsruhe. Anno 2013 zijn die egaal smerig ivoorwit maar bekend is dat de Feniciërs er zelf een ander schoonheidsideaal op nahielden en de boel bij voorkeur bont beschilderden.

De onderzoekers gebruikten een ‘Color X-Ray Camera’, gemaakt door het IfG - Institute for Scientific Instruments in Berlijn. Dit instrument is te omschrijven als een digitale camera waarvan de gevoeligheid een eind is verschoven, zodat hij röntgenstraling detecteert in plaats van zichtbaar licht. Hij maakt opnames van ongeveer 12 bij 12 mm, waarbij van 69696 pixels een compleet röntgenspectrum (2-17 keV) wordt opgenomen.

De camera werd gebruikt in combinatie met het synchrotron van het KIT in Karlsruhe. Dat vuurde röntgenstraling op het ivoor af, waarna uit de gereflecteerde spectraallijnen was af te leiden welke metaalionen aanwezig waren. Waarbij het grote voordeel is dat je zeer kleine concentraties kunt meten zonder de kunstvoorwerpen te hoeven beschadigen.

Het bleek een bonte collectie. Het ivoor zelf bevat fosfor, calcium en strontium. Maar hier en daar zie je restjes goud, dus die delen moeten verguld zijn geweest. Koper, lood en ijzer zijn waarschijnlijk afkomstig uit pigmenten, titanium mogelijk ook, en mangaan zou kunnen komen uit de grond waarin het ivoor ooit begraven heeft gelegen.

Daarmee zijn de kleuren nog niet helemaal duidelijk. Het koperhoudend pigment is vermoedelijk ‘Egyptisch blauw’(cuprorivaiet) geweest, lood is meestal (lood)wit maar ijzer kan uit hematiet (rood), goethiet (geel) of magnetiet (zwart) afkomstig zijn. Elders zijn aanwijzingen gevonden dat de Feniciërs hematiet gebruikten, maar met deze analyseprocedure is dat niet te zeggen.

Dat de onderzoekers een authentiek schilderpatroon hebben teruggevonden en niet zomaar wat toevallige verontreinigingen, valt af te lezen aan het feit dat de gevonden kleurpatronen netjes de patronen van het beeldhouwwerk volgen.

De volgende stap zou kunnen zijn om naar klassieke Griekse beelden te gaan kijken. Bekend is dat die oorspronkelijk ook beschilderd zijn geweest; het idee dat ze stralend wit waren is tamelijk recent. Gesuggereerd wordt al om maar eens te beginnen met de Elgin Marbles, de van de Akropolis ontvreemde stukken marmer uit het British Museum.

bron: American Chemical Society