Door overbevissing bereikte de aalstand dit jaar een absoluut minimum. Leidse biologen lijken de oplossing te hebben: met een zebraviscellijn kunnen ze palingen kuit laten schieten in een kweekvijver. Maar de economische recessie bracht de voor registratie benodigde investering in gevaar.

In de waterbak van de Leidse start-up ZF-screens zwemmen zo’n dertig volwassen vette Europese fokpalingen. Ze hebben juist een vruchtbaarheidsbehandeling gehad. “Elke paling kan straks tonnen opbrengen”, vertelt Herman Spaink, hoogleraar celbiologie in Leiden en tevens een van de eigenaren van het bedrijf. “Hij kan wel een miljoen eitjes leggen. Dat terwijl glasaaltjes vanwege de schaarste op de markt al snel 50 cent per stuk kosten.”

De glasaaltjes zelf – palingvisjes van ongeveer 3 ons die elk jaar voor de kust arriveren – heeft ZF-screens nog niet gekweekt. In zijn kantoor kan Spaink echter al wel vol trots filmopnames van pasgeboren larfjes tonen. “Dit zijn de eerste foto’s van gezonde larfjes van de Europese paling. Kijk, je ziet hier het hartje kloppen. Vliegensvlug zijn ze, de snelste larfjes die ik ken. Niemand wist hoe ze er precies uitzagen, want je kunt ze alleen vinden in het paaigebied, zo’n 200 m diep in de Sargassozee bij de Bermuda’s.”

Buiten dat paaigebied – ruim 6.000 km zwemmen van Nederland – kan de paling zich niet voortplanten. Vissers bekommeren zich echter weinig over deze uitgedokterde voortplantingsstrategie: ze vissen massaal glasaaltjes om ze vet te mesten in palingkwekerijen. Dit is een veel rendabeler manier van eiwitproductie dan bijvoorbeeld het fokken van varkens, die veel meer opeten dan ze produceren. Het is dan ook geen wonder dat de zeeën in rap tempo worden leeggevist. De aalstand is in de laatste 10 jaar zelfs met een factor 100 verlaagd.

Het fokken van paling in Europese kwekerijen lijkt dan ook de oplossing. Maar dat was voorheen nog niemand gelukt. Spaink en zijn collega Guido van den Thillart, de oprichters en eigenaren van ZF-screens, willen daar met zebravistechnologie verandering in brengen.

Palingtrek

De zebravisstamcellen van het Leidse ZF-screens hebben een reeks aan farmaceutische toepassingen. Voor de EU ontwikkelt het bedrijf bijvoorbeeld zebravissen waarin de groei van tumoren onder de fluorescentiemicroscoop is te volgen en het effect van kankermedicijnen is te screenen. Ook is het betrokken bij het Smart-Mix project, dat als doel heeft labproefdieren op termijn te kunnen vervangen door zebravissen. Zelfs slaagt ZF-screens erin stamcellen van zebravissen menselijke eiwitten te laten produceren.

“We doen veel contractresearch, maar ons eerste product zal een vruchtbaarheidsbehandeling voor de paling worden”, legt Spaink de strategie van zijn bedrijf uit. De vruchtbaarheidsbehandeling bestaat uit een zebravisstamcellijn gevuld met actieve palinghormoongenen. Die genen maken het lichaam van de paling wijs dat hij bezig is aan zijn maandenlange trek naar de Bermuda-eilanden. “De truc is de vis enkele maanden lang continu te voorzien van het hormoon. Eerder behandelden Japanners hun fokpalingen al met hormonenprikken, net zoals ziekenhuizen bij mensen doen. Bij elke prik zie je in de eitjes dan een afgezet proteïnebandje terug. Waarschijnlijk is dat de reden dat er bij hen maar enkele van de miljoenen eitjes tot een larfje uitgroeien.”

Op zich is de vruchtbaarheidsklok van de paling vrijwel hetzelfde als die bij de mens, maar in tegenstelling tot mensen, waarvan de aantallen dan ook explosief groeien, stellen palingen een hele reeks omgevingsvoorwaarden voordat de hersenen geslachtshormonen in het bloed vrijmaken. Van den Thillart: “Wij tonen nu aan dat de trek leidt tot een maandenlange hogere hormoonproductie in het bloed en kunnen die simuleren met onze cellen.” En dat zonder iets aan de genen van de paling zelf te veranderen, menen de onderzoekers. Spaink: “Dat kunnen we straks ook aantonen met een DNA-analyzer, gefinancierd door het Mibiton.”

Niet alleen de paling, ook de forel, de tong en de schol staat een vruchtbaarheids­behandeling van ZF-screens te wachten. Van den Thillart: “Met enige aanpassingen kunnen we de cellijn ook voor hen geschikt maken.” Spaink voegt toe: “Inmiddels lopen de werkzaamheden zo uiteen dat we de onderneming gaan opsplitsen in twee dochterbedrijven. Ons fokvisbedrijf gaat New Catch heten.”

Recessie

Even leek het nog de verkeerde kant uit te gaan met de voor het visbedrijf benodigde vruchtbaarheidsbehandeling. Net voor de recessie had ZF-screens het kapitaal rond om de behandeling als dier­geneesmiddel geregistreerd te krijgen. “Een Chinese palingkweker zou het miljoen op tafel leggen, met name omdat de EU binnenkort de export van gevangen glasaaltjes naar China verbiedt.” Even leek het erop of de handtekening niet gezet zou worden. “De Chinezen wilden vanwege de recessie niet in Europa investeren.” En hoewel er voor het bedrijf genoeg geïnteresseerden zijn, wilden de ondernemers het liever niet uit handen geven aan durfkapitaalverstrekkers. Gelukkig kwamen de Chinezen uiteindelijk toch met het geld over de brug.

Eerder al was de investering rond voor de eerste kweekvijver voor glasaaltjes. Gemeente en ondernemers van palingdorp Volendam investeren in de vijver, die in de kelder onder het Café ’t Hemeltje komt en zichtbaar zal zijn vanaf het museum dat erboven wordt gebouwd. Van den Thillart: “We moeten daar leren waarmee we de larfjes kunnen voeden. Tot nu toe is dat onbekend, maar onlangs kregen we van een Japanse bioloog een gouden tip over larvaceeën in de Sargasso­zee die het voedsel waarschijnlijk maken. In het Oceanium in Blijdorp proberen ze dat zooplankton nu te kweken.”

Maar voordat de eerste gekweekte glasaaltjes op de Europese markt komen, kan het volgens de wetenschappers, mede vanwege de Europese registratieverplichting, nog wel meer dan 5 jaar duren. Tot dan toe moeten Europese quotewetgeving en exportverboden ervoor zorgen dat vissers de laatste glasaaltjes niet uit zee zullen halen.

Bron: C2W life sciences2, 7 februari 2009