Gele bloemen in een schilderij van Vincent van Gogh worden bedekt door een grauwe korst cadmiumoxalaat. Chemici aan de Universiteit van Antwerpen ontdekten dat de vorming van dit zout veroorzaakt wordt door een tot nu toe onbekende degradatieroute van het pigment cadmiumgeel.

Van Gogh gebruikte voor zijn ‘Bloemen in blauwe vaas’ verf met het pigment cadmiumsulfide, dat een gele kleur heeft en daarom ook wel cadmiumgeel wordt genoemd. Het was al bekend dat deze kleurstof onder invloed van vocht, zuurstof en UV-straling oxideert tot het witte cadmiumsulfaat. Op dit schilderij is echter iets anders aan de hand, omdat de kristallen niet wit zijn.

Om de samenstelling van de grijze laag te achterhalen, werden schilfers van de korst onderzocht met verschillende spectroscopische technieken,waaronder röntgendiffractie en fluorescentie. Verrassend genoeg bleek dat de korst grote hoeveelheden cadmiumoxalaat (CdC₂O₄) bevat.

Oxalaatcomplexen worden over het algemeen gevormd door oxidatie van organisch materiaal of als metabolisch bijproduct van microbiologische organismen. Hierdoor komen oxalaatcomplexen regelmatig voor op kunstwerken die buiten staan, maar waren ze op schilderen nog nooit waargenomen.

De bron van het oxalaat is nog niet met zekerheid vastgesteld, maar de onderzoekers vermoeden dat het afkomstig is uit de lak die op het schilderij is aangebracht. Deze lak is niet aangebracht door Van Gogh zelf, maar pas jaren later, wellicht in een poging om het schilderij te beschermen tegen invloeden van buitenaf.

Men gaat er nu vanuit dat het cadmiumsulfide is geoxideerd tot cadmiumsulfaat voordat de laklaag werd aangebracht. Waarschijnlijk wilde men de vorming hiervan tegengaan en behandelde het schilderij daarom met een laag lak. Het cadmiumsulfaat bleek hier redelijk goed in op te lossen, waardoor vrije ionen ontstonden. Omdat de oplosbaarheid van cadmiumoxalaat lager is dan die van cadmiumsulfaat, sloegen de cadmiumionen neer met de oxalaationen uit de lak. Deze zouten vormden een grijze brosse laag bovenop het cadmiumsulfide.

Kunstrestaurateurs hopen dat deze ontdekking meer inzicht geeft in welke chemicaliën vroeger in verf gebruikt werden en hoe deze kunnen degraderen. Deze inzichten leiden wellicht tot betere technieken om schilderijen in de toekomst te beschermen tegen invloeden van buitenaf.

Bron: Chemistry World, Analytical Chemistry