Voor het eerst kun je binnen een uur tuberculose aantonen in een speekselmonster. En omdat de gebruikte kleurstof alleen door gezonde bacteriën wordt opgenomen kun je er ook de gevoeligheid voor antibiotica mee testen, schrijven Stanford-onderzoekers Mireille Kamariza en Carolyn Bertozzi in Science Translational Medicine.

Ze maken gebruik van het feit dat Mycobacterium tuberculosis behoort tot de Actinobacteria, voor zover bekend de enige bacteriestam die de suiker trehalose verwerkt in zijn celwand. Om precies te zijn in de glycolipiden waaruit het vettige buitenlaagje bestaat dat bekend staat als het mycomembraan. En hoewel er heel veel verschillende actinobacteriën zijn, is M. tuberculosis zo’n beetje de enige regelmatige bezoeker van de luchtwegen.

Eerder onderzoek leerde al dat M. tuberculosis ook overweg kan met gemodificeerde trehaloses waar een functionele groep aan hangt. En het idee is nu om als groep een kleurstof te gebruiken die alleen fluoresceert in een hydrofoob milieu zoals het mycomembraan, en niet in water. Bijvoorbeeld 4-N,N-dimethylamino-1,8-naftalimide, afgekort DMN. De combinatie met trehalose is Tre-DMN gedoopt.

Het werkt. Voeg je Tre-DMN toe aan een speekselmonster, dan zie je onder de microscoop binnen een uur de aanwezige tuberculosebacteriën oplichten, en andere soorten niet. Monstervoor- en nabewerking zijn niet nodig, zodat de test uitstekend geschikt lijkt voor ontwikkelingslanden.

De huidige methodes om deze bacterie selectief zichtbaar te maken, berusten ook op kleurstoffen die in het mycomembraan trekken. Maar daarbij hangt de fluorescentie niet van het omringende milieu af. Je moet dus achteraf de niet-opgenomen moleculen zorgvuldig uit het monster wassen en kijken of daarna nog een kleurtje overblijft. Dat kost veel meer tijd en moeite, en de betrouwbaarheid valt nogal tegen.

Bijkomend voordeel van Tre-DMN is dat de trehalose-opname een actief proces is. Als de bacterie dood is of verzwakt door antibiotica, houdt hij zijn celwand niet meer bij en licht hij dus ook niet op. Nadat je de besmetting hebt geconstateerd kun je dus ook nog testen in hoeverre antibiotica er tegen zullen helpen - dat kost veel meer dan een uur maar Bertozzi denkt dat je ’s ochtends een speekselmonster kunt nemen en dan dezelfde dag nog een uitslag hebt.

bron: Howard Hughes Medical Institute