Wetenschappelijk verantwoorde experimenteertips voor klein en – vooral – groot

Natuurwetenschappers combineren vaak van jongs af aan een sterk ontwikkeld knutseltalent met een neiging tot kwajongensstreken. De meesten maken het niet zo bont als Nobelprijswinnaar Kary Mullis, die ooit kikkers lanceerde met zelfgemaakte raketten. Maar talloos zijn de verhalen over grondig gedemonteerde radio’s, spectaculair uit de hand gelopen proefjes met huishoudchemicaliën, extreem opgevoerde brommers en bijzonder kwade ouders.

Sommige kwajongens worden nooit helemaal volwassen, en vaak zijn dat nou net de écht creatieve natuurwetenschappers. Chemicus Jos van den Broek en paleontoloog Anne Schulp behoren tot die groep. Voor het tijdschrift Natuur(wetenschap) & Techniek bedachten zij enkele jaren geleden een rubriek met experimenten, die de lezers zelf konden uitvoeren met gebruikmaking van goedkope huis-, tuin- en keukenattributen. Vijfentwintig van die bedenksels zijn nu gebundeld tot een boekje.

Verrassend

Naar de mening van deze recensent is het met afstand het beste ‘doe-boek’ voor bèta’s dat ooit in de Nederlandse taal is verschenen. Om te beginnen omdat de auteurs bewijzen dat een degelijke wetenschappelijke onderbouwing wel degelijk kan samengaan met een zeer goede leesbaarheid. Ten tweede omdat er heel wat verrassende ideeën bij zitten. Had u ooit bedacht dat de deformatie van een Mars inzicht geeft in het mechanisme van aardbevingen? Dat volièregaas en gekleurde kralen de basis kunnen vormen voor heel aardige molecuulmodellen? (Vooral de vouwinstructie voor de vijfring is geniaal.) Dat je een parabolische schotel kunt maken door de draaischijf van een oude grammofoon te voorzien van een opstaande rand van verhuizersplakband, om er dan gips in te gieten? En dat het betonnen trappenhuis van een typische Nederlandse flat de ideale plek is om het principe van de waterbarometer te demonstreren, met twaalf meter tuinslang die je tussen de trappen door laat zakken?

Maar het mooiste is misschien wel dat de auteurs niet bang zijn om suggesties te doen die volgens de heersende pedagogische inzichten totaal onverantwoord zijn. ‘Elektrocutie, vergiftiging en diepe vleeswonden behoren allemaal tot de mogelijkheden’, zo waarschuwen ze zelf. De klapper (letterlijk) is hun ontwerp voor een stofexplosie-demonstratietoestel dat bestaat uit een emmer als reactorvat, een keukentrechter waar poeder in gaat, een fietspomp om het eruit te blazen en een kaars om het te ontsteken.

Levensgevaarlijk? Vast wel, maar dat is nou net het leuke. Eindeloos voorgekookte, risicoloze, gegarandeerd vlekvrije proefjes zijn nu eenmaal niet spannend. Déze proefjes zijn dat wel. Het enthousiasme voor de natuurwetenschappen spettert ervan af. Toegegeven: de meeste mensen (vooral die met twee linkerhanden) doen er waarschijnlijk goed aan om de experimenten niet zelf uit te proberen. Zolang ze het boek maar lézen.

Jos van den Broek en Anne Schulp:
Wetenschappelijke experimenten voor huis, tuin en keuken.
ISBN 9076988471. Uitgegeven door Veen Magazines, Diemen.