Voor het eerst is resistentie tegen het hiv-virus kunstmatig ingebouwd in stamcellen. Het zou de eerste stap kunnen zijn naar een manier om aidspatiënten te genezen, juichen onderzoekers van de University of California (San Francisco) in PNAS.

De modificatie is een nabootsing van een natuurlijke mutatie in het zogeheten CCR5-gen. Dit codeert voor de C-C chemokine receptor type 5, een eiwit dat het hiv-virus nodig heeft om witte bloedcellen te kunnen infecteren. Ontbreken er 32 basenparen op een bepaalde plek in CCR5, dan werkt de receptor niet meer en heeft hiv (met name de variant hiv-1) een probleem. Verder lijkt het weinig of geen kwaad te kunnen voor de gezondheid.

Vooral bij mensen van Europese origine komt deze mutatie vrij vaak voor, mogelijk omdat ze ook bescherming biedt tegen pokkeninfecties. Maar voor natuurlijke immuniteit tegen hiv-1 moet je de mutatie van beide ouders hebben meegekregen zodat je helemaal geen normaal CCR5 meer aanmaakt, en dát is statistisch gezien een stuk zeldzamer - slechts 1 procent van alle Europeanen heeft die mazzel.

Het idee om aids te genezen door CCR5 lam te leggen doet al langer de ronde. Tot nu toe is het één keer officieel gelukt, bij een patiënt die naast aids ook leukemie had. Om die laatste aandoening te genezen werd een beenmergtransplantatie verricht. De donor was toevallig drager van twee van die CCR5-mutaties, en de patiënt is inmiddels al zes jaar hiv-vrij.

In San Francisco hopen ze nu hetzelfde effect te kunnen bereiken zonder naar een zeldzame beenmergdonor te hoeven zoeken. Het idee is dat je cellen van de patiënt herprogrammeert tot pluripotente stamcellen. Daarin verbouw je beide CCR5-genen, en pas dán laat je de cellen diffrentiëren tot beenmergcellen die je terugplaatst.

En het nieuws is nu dat dat in de praktijk blijkt te lukken. De auteurs hebben het geprobeerd met twee populaire geentische kniptechnieken, transcription activator-like effector nucleases (TALENs) en RNA-guided clustered regularly interspaced short palindromic repeats (CRISPR)-Cas9, in combinatie met het PiggyBac-systeem. Zeker met de CRISPR-techniek was de slaagkans vrij groot, terwijl er aan de rest van het genoom geen zichtbare schade werd aangericht.

De onderzoekers hebben die gemodificeerde stamcellen al opgekweekt tot een bepaald type witte bloedcellen (monocyten). Die bleken inderdaad immuun te zijn voor hiv 1-infectie.

De volgende stap is om er bloedvormende stamcellen van te maken die je in het beenmerg kunt zetten, zodat je álle bloedcellen van de patiënt immuun kunt maken. Dat schijnt technisch gezien overigens een stuk moeilijker te zijn.

bron: Nee Scientist, PNAS