Legosteentjes zijn soms heel geschikt om heterogene katalyse te visualiseren. Vooral wanneer de reacties zich afspelen op een plat vlak, laat de Amsterdamse promovendus Ilse Denekamp zien op YouTube.

In haar animatie licht Denekamp een door haar ontwikkelde truc toe om losse metaalatomen netjes te verspreiden over een inerte drager. Die atomen, bijvoorbeeld koper of kobalt, hangt ze op in het hart van een ftalocyanine, een organisch molecuul in de vorm van een vierpuntige ster. De punten modificeert ze dusdanig dat ze met elkaar kunnen reageren, al dan niet met lineaire koppelstukken ertussen. Op een inerte ondergrond kweekt ze zo een matje waarin de metaalatomen gegarandeerd op regelmatige afstand van elkaar liggen. Via de koppelstukken is die afstand nog instelbaar ook.

Zulke losse metaalatomen genieten steeds meer populariteit als katalysator. Om er optimaal van te profiteren moet je er zo veel mogelijk zien te plaatsen per vierkante micrometer drager, zonder dat ze elkaar meteen al raken of achteraf gaan klonteren. Soms moet de afstand nog iets groter zijn omdat de drager zelf ook een rol speelt in het proces, en ruimte moet bieden aan de grondstoffen. Met Denekamps vinding kun je dat precies instellen.

De afrondende publicatie in Catalysis Science & Technology verscheen in september vorig jaar, en na afronding van haar proefschrift had Denekamp nog vier maanden over om er een filmpje over te maken voor een groter publiek. Haar begeleider Gadi Rothenberg, zelf zeer gecharmeerd van wetenschapscommunicatie, steunde het initiatief van harte.

Vaak worden zulke legofilmpjes gemaakt met stop-motiontechnieken, waarbij je telkens de blokjes subtiel verplaatst en dan een plaatje schiet. Dat kost echter heel veel tijd en als de blokjes moleculen moeten voorstellen die uit de lucht komen vallen, wordt het sowieso een beetje lastig. Vandaar dat Denekamp daarvoor computeranimaties gebruikte, afgewisseld door scènes met niet-bewegende legopoppetjes in het lab. Een coauteur met een goede commentaarstem mocht het aan elkaar praten.

Ilse Denekamp hoopt op 7 april online te promoveren aan de Universiteit van Amsterdam.

Denekamp, I.M. et al. (2020) Catal Sci Technol 10 (6694-6700)