Een bestaand kankermedicijn genaamd suberoylanilide hydroxaamzuur (SAHA), voorkomt wellicht ook een erfelijke vorm van dementie, zo melden Amerikaanse onderzoekers van UT Southwestern Medical Center. Het zou voor het eerst zijn dat er een medicijn hiertegen is gevonden.

Het stofje SAHA, bekend onder de merknaam Zolinza, wordt nu nog gebruikt om een tumorvorming in T-cellen te bestrijden.

Het onderzoek van Joachim Herz en collega’s laat zien dat SAHA ook een potentieel medicijn is om frontotemporale dementie te behandelen. Deze vorm van dementie is vaak het gevolg van een mutatie in het gen dat codeert voor progranuline, een groeifactor belangrijk voor zenuwcellen. Patiënten hebben doorgaans lagere concentraties van dit eiwit. Het tekort wordt gezien als de oorzaak van de ziekte.

In de studie, gepubliceerd in the Journal of Biological Chemistry, bouwde Herz het gen voor progranuline van de mens in een circulair stuk DNA, ook wel vector genoemd, van een bacterie. Daarbij verving hij de promotor, het stukje DNA nodig om het gen te lezen, door het luciferasegen: DNA-sequentie coderend voor het enzym dat vuurvliegjes doet oplichten. Hierdoor is precies te zien wanneer het gen voor progranuline wordt afgelezen en vertaald in eiwit; in dat geval wordt namelijk ook luciferase gemaakt en licht de boel op.

Herz stopte de bacterievector met progranuline en luciferase vervolgens in een zenuwcellijn van een muis: neuro-2a. Deze cellen werden daarna blootgesteld aan verschillende stoffen afkomstig uit de Prestwick chemische stoffenbibliotheek, waar 1200 chemische stoffen zijn opgeslagen. Gekeken werd of er een stof tussen zat die het aflezen en vertalen van het gen stimuleert.

Het resultaat: toevoegen van SAHA aan de zenuwcellen leidde tot het aflezen van het progranuline-gen en de productie van mRNA en eiwit.

Dit testte hij vervolgens in vitro uit op menselijke progranulinedeficiënte zenuwcellen. Ook hier zorgde SAHA ervoor dat de cellen weer progranuline gingen produceren.

SAHA is een zogeheten histon deacetylase inhibitor en remt dus het enzym histon acetylase. Dat enzym is verantwoordelijk voor het inpakken van DNA zodat het niet zomaar wordt afgelezen. SAHA zorgt er dus voor dat het progranulinegen vrij toegankelijk is en vertaald kan worden in progranuline-eiwit.

Dementie is een verzamelnaam voor aandoeningen die gekenmerkt worden door stoornissen in het verstandelijke vermogen. De oorzaken zijn dus verschillend. Meest voorkomende oorzaak is alzheimerziekte.

Of SAHA ook de bloed-breinbarrière oversteekt en dus in de hersenen van dementiepatiënten echt werkt, is nog onduidelijk, aldus Gang Yu, medeauteur van het artikel. Mocht het werken dan is het medicijn vrij snel klinisch toepasbaar; het is immers al goedgekeurd en op de markt.

bron: JBC