Een Amerikaans lab heeft met DNA-editing retrovirussen die xenotransplantatie van varkensorganen belemmeren, onschadelijk gemaakt. Maar niet iedereen gelooft in het belang van deze doorbraak.

Met veel bombarie werd de publicatie in vakblad Science in augustus aangekondigd: onderzoekers van onder meer Harvard Medical School onder leiding van de vooraanstaande geneticus George Church hadden de transplantatie van organen uit varkens naar mensen een stap dichterbij gebracht. Zij pasten via CRISPR-Cas9 het DNA van varkenscellen zo aan, dat deze niet langer gastheer zijn voor retrovirussen die na een transplantatie mogelijk kunnen overspringen naar de menselijke cellen in het lichaam. Uit die aangepaste cellen hebben ze uiteindelijk levende varkens weten te produceren.

Ziekmakend

Onderzoekers werken sinds de jaren negentig aan xenotransplantatie vanuit varkens, maar pas in 1996 werd bekend dat retrovirussen van varkens- naar mensencellen kunnen overspringen. Deze zogenoemde porcine endogenous retroviruses (PERVs) zouden, naast de meer gangbare obstakels zoals afstoting en problemen met de bloedstolling, het transplanteren van varkensorganen naar mensen in de weg staan. De ontvanger van de organen zou er immers ziek van kunnen worden.

Sindsdien zoeken wetenschappers naar manieren om ze onschadelijk te maken, onder meer door toediening van virusremmers, via RNA-interferentie en nu dus ook door genetische modificatie. Maar naarmate men ze verder bestudeert, raken steeds minder wetenschappers overtuigd van het gevaar van die retrovirussen.

‘Er bestaat consensus dat je ook zonder de inactivatie veilig experimenten kunt doen met xenotransplantatie naar de mens, mits je goede followup-monitoring doet na de transplantatie’, zegt Henk-Jan Schuurman. Hij werkte in het verleden voor Sandoz en Novartis aan xenotransplantatie en leidt nu zijn eigen adviesbureau SchuBiomed Consultancy, dat zich richt op transplantatie. Schuurman legt uit waarom de eliminatie van de PERVs niet zo’n big deal is als de onderzoekers in Science willen doen geloven. ‘Er zijn drie verschillende PERVs, namelijk A, B en C. PERV C kan niet worden overgedragen op de mens, PERV A en B wel. Maar PERV C is de enige die bij het overspringen een gevaar vormt. Veel varkens zijn bovendien al PERV C negatief. In deze studie hebben ze dus alleen de andere twee hoeven inactiveren, en die waren al niet eens gevaarlijk.’

Verkooptruc

In een eerdere studie toonde het team van Church aan dat PERVs kunnen overstappen van varkenscellen naar mensencellen. Schuurman: ‘Maar daarvoor gebruikten ze speciale menselijke cellen die geen interne afweer tegen retrovirussen hadden. Niet zo gek dat deze cellen vatbaar zijn.’

De grote vraag is dus of de inactivatie van die twee PERVs enig verschil maakt. ‘Dat wordt in deze publicatie niet beschreven en is ook erg moeilijk aan te tonen’, vertelt Schuurman. Hij verbaast zich over het feit dat dit artikel in zo’n gezaghebbend blad verscheen. ‘Dat een varkenscellijn een mensencellijn kan besmetten is niet nieuw. Dat is een verkooptruc.’

‘Veel varkens zijn al PERV C negatief’

De door Church opgerichte start-up Egenesis ontwikkelde methode en drijft volledig op deze inactivatie. Het bedrijf wil voordat het testen in de mens gaat doen, eerst nog verder sleutelen aan het varkens-DNA, onder meer om de kans op afstoting en problemen met bloedstolling te verminderen. Tegen die tijd verwacht Schuurman pas meerwaarde van het bedrijfje. ‘Ik verwacht niet dat de FDA voor klinische studies alleen toestemming geeft als de PERVs eruit zijn geknikkerd. Ook zij zullen de relevantie ervan willen zien.’