Het AMC zette belangrijke stappen in het begrip van het hiv-virus. Is het een doorbraak of moeten we de positieve berichtgeving nuanceren?

Dat ze een belangrijke vinding hadden gepubliceerd wisten de experimentele virologen van het Amsterdams Medisch Centrum wel. Maar dat het zo prominent in het nieuws zou komen, was voor hen een verrassing. Veel kranten en nieuwssites brachten hun artikel in het vooraanstaande tijdschrift Nature in december als een grote doorbraak. Vanuit Engeland op een congres stonden hoogleraar virologie Theo Geijtenbeek en postdoc Carla Ribeiro onder meer nieuwszender Radio 1 te woord.

Hiv-versnipperaar

Hun doorbraak spreekt dan ook tot de verbeelding: ze lieten zien dat specifieke immuuncellen in onze slijmvliezen, een type dendritische cellen die Langerhans-cellen heten, hiv door de versnipperaar gooien. Deze cellen zijn niet bij machte om de hiv-infectie volledig te voorkomen of onder controle te houden, maar hun strategie biedt wel kansen voor de ontwikkeling van therapieën. Hiv is berucht omdat het juist de cellen die als taak hebben het lichaam tegen infecties te beschermen, in de luren legt. Dat doet het door het immuunsysteem eerst te omzeilen en vervolgens te onderdrukken. De AMC-onderzoekers lieten zien dat het menselijke immuunsysteem toch niet helemaal machteloos staat. Ze ontdekten dat de Langerhanscellen het hiv-virus versnipperen met hulp van het eiwit TRIM5alpha, een oude bekende. Al in 2004 bleek dat dit eiwit resusapen beschermt tegen hiv, maar op basis van vervolgstudies werd geconcludeerd dat het bij mensen niet actief was. ‘De meeste collega’s hadden het al aan de kant geschoven’, zegt Geijtenbeek. TRIM5alpha maakt nu dus een comeback.

Zwakke plek

Overigens werkt TRIM5alpha niet in alle types dendritische cellen. Anderen die aan de frontlinie zitten kunnen de infectie niet te lijf gaan, omdat bij hen het eiwit niet actief is. Deze cellen zijn om nog een andere reden een zwakke plek in onze afweer tegen hiv: het virus schakelt namelijk het alarmsysteem uit dat normaal aan gaat wanneer er sprake is van een besmetting. Dat is de eerste verdediging die deze cellen oppakken. Maar, de Amsterdamse onderzoekers ontdekten dat bij 2 % van de hiv-patiënten dit alarmsysteem niet uitstaat, waardoor zij het virus beter onder controle weten te houden.

Alarm aan

In Nature Neuroscience lieten de AMC’ers eind december ook zien dat ze dat alarmsysteem in het lab bij de dendritische cellen kunnen aanschakelen – wederom een belangrijke stap. Het is nu de uitdaging om de dendritische cellen te versterken door zowel de versnipperaar als het alarmsysteem aan te zetten. Maar zo simpel is dat niet, waarschuwt Bill Paxton, hoogleraar klinische infecties en immunologie aan de Universiteit van Liverpool. ‘In kweekschaaltjes kun je van alles aan- en uitschakelen, maar dat voor elkaar krijgen in het lichaam is een ander verhaal.’ Het is ook de vraag of het aanschakelen van de versnipperaar in andere dendritische cellen wel zo’n verstandige zet is, zegt Paxton. ‘Dat de versnipperaar bij mensen niet aanstaat in die dendritische cellen heeft waarschijnlijk een evolutionaire reden, dus als je hem aanschakelt kun je ook ongewenste effecten verwachten.’

TRIM5alpha blijkt toch ook in mensen actief

Geijtenbeek beweert dan ook allerminst dat een nieuwe hiv-therapie onder handbereik is. ‘We hebben deze twee processen ten eerste in kaart gebracht en ten tweede gaan we kijken wat voor afweerrespons ze geven. En al die andere onderzoeksgroepen kunnen hun voorraad TRIM5alpha nu weer uit de vriezer halen om het opnieuw te gaan bestuderen.’ Niet te vroeg juichen dus.