‘Editing’ van genen lijkt voor het eerst een mensenleven te hebben gered. Een eenjarig leukemiepatiëntje is in remissie, meldt behandelend immunoloog Waseem Qasim. Details volgen komende maand tijdens een congres in Florida.

Eerder zijn wel successen met gemodificeerde immuuncellen geboekt bij hiv-patiënten. Maar bij hen is het vooral een alternatief voor eeuwig medicijnen blijven slikken, en niet echt meer een kwestie van leven of dood.

In dit geval was het dat wel. De patiënt, genaamd Layla, leed aan acute lymfatische leukemie en had onvoldoende baat gehad bij chemotherapie en een beenmergtransplantatien. Ze was in feite opgegeven. Vandaar dat haar ouders Qasim en zijn collega’s van University College en het Great Ormond Street Hospital for Children in Londen toestemming gaven om iets nieuws te proberen.

Dat ‘nieuwe’ is dat je T-cellen uit het immuunsysteem modificeert zodat ze leukemiecellen gaan herkennen als vijandig. Het liefste gebruik je daar cellen van de patiënt voor, om wederzijdse afstotingsreacties te voorkomen. Maar Layla had daarvoor niet voldoende gezonde T-cellen meer over.

Dus probeerde Qasim een alternatief plan uit waarbij je T-cellen uit het immuunsysteem van een willekeurige gezonde donor kunt gebruiken. Met de TALEN-editingtechniek schakel je daartoe enkele genen uit, zodat de T-cellen niet álle cellen van de patiënt aanvallen. Je kunt er ook nog een paar wijzigen om de resistentie tegen chemo te verhogen. Vervolgens schakel je langs chemische weg het eigen immuunsysteem van de patiënt uit, en daarna stuur je de gemodificeerde T-donorcellen achter de leukemie aan. Een permanente oplossing is het niet omdat de patiënt zonder eigen immuunsysteem blijft zitten, maar je wint wel tijd om een geschikte nieuwe beenmergdonor te vinden.

Cellectis, het Franse bedrijf dat ooit die TALEN-techniek in de markt heeft gezet en de rechten op de afkorting bezit, hoopt ooit die universele T-cellen te gaan verkopen onder de naam UCART. Die tegen leukemie heten UCART19 omdat het doeleiwit op de leukemiecellen UC19 heet. Tot nu toe waren ze alleen uitgeprobeerd op muizen, maar Qasim mocht bij wijze van uitzondering een voorraadje lenen.

De wanhoopspoging onderdrukte inderdaad Layla’s leukemie en hield haar een maand of drie in leven. Daarna waagde men een tweede beenmergtransplantatie, en volgens de laatste berichten is die beter aangeslagen. Een neveneffect is wel dat de T-cellen uit dat verse beenmerg inmiddels ook met de UCART19-cellen hebben afgerekend; er is dus een kans dat de leukemie wéér terugkomt maar voorlopig lijkt dat nog niet te zijn gebeurd.

Qasim zegt dat hij inmiddels meer patiënten op deze wijze heeft behandeld, maar dat het te vroeg is om daar meer over te vertellen.

Uiteindelijk wil hij toe naar een situatie waarbij je de T-cellen in de patiënt modificeert door de benodigdheden voor de editing in te spuiten, maar dat gaat waarschijnlijk nog iets langer duren.

bron: BBC News, New Scientist, Cellectis