Dat er in Japan ooit volwassen cellen zijn hergeprogrammeerd tot stamcellen in een zuurbadje, is vermoedelijk een fabeltje. Die stamcellen kwamen namelijk uit een andere muis, claimt een onderzoeker die direct bij het project betrokken was.

In het beste geval betekent het dat de hoofdverantwoordelijke, Haruko Obokata, zichzelf gruwelijk heeft vergist. In alle andere gevallen is het fraude, door haar of door iemand anders.

Obokata claimde haar successen met ‘stimulus triggered acquisition of pluripotency’(STAP) begin dit jaar in twee publicaties in Nature. Het kwam er op neer dat je van volwassen cellen heel eenvoudig stamcellen kon maken door ze flink te stresssen, bijvoorbeeld door de pH van hun omgeving te verlagen.

Het leek te mooi om waar te zijn. en inderdaad leek niemand de experimenten te kunnen reproduceren. In eerste instantie zocht men de verklaring in de gevolgde procedures, die in de publicaties verre van volledig waren beschreven. Maar daarna werden ook onregelmatigheden in de gebruikte illustraties geconstateerd.

Desondanks is Obokata altijd blijven volhouden dat STAP echt werkt, zelfs nu ze een paar weken geleden heeft toegegeven aan de groeiende druk om de Nature-publicaties in te trekken.

Mede-auteur Teruhiko Wakayama lijkt het verhaal nu de doodsteek te geven. Ten tijde van het onderzoek was hij hoofd van het RIKEN-lab voor ontwikkelingsbiologie waar Obokata werkte. Hij leverde de gebruikte muizen aan en nam ook een aantal STAP-stamcellen in ontvangst om ze op kweek te zetten en uit te testen.

Vanwege alle twijfels heeft hij nu het DNA van die cellen laten onderzoeken bij een ander lab. En die ontdekten iets geks: het GFP-gen voor groen fluorescerend eiwit, toegevoegd om de cellen te kunnen traceren, zit bij de STAP-cellen op chromosoom nummer 15. Terwijl het bij álle muizen uit Wakayama’s collectie standaard op chromosoom 18 zat.

Bij RIKEN hebben ze er inmdidels ook naar gekeken. De conclusie is hetzelfde: de STAP-cellen kunnen nooit uit die muizen komen. Waar ze wel vandaan komen is onduidelijk: voor de hand ligt dat er monsters zijn verwisseld, en de volgende vraag is dan of dat per ongeluk was.

Via haar advocaat schijnt Obokata te hebben laten weten dat ze zo’n verwisseling voor onmogelijk houdt….

bron: Nature