Voorzie een kort peptide van een azide, en het wordt onzichtbaar voor het immuunsysteem zonder dat je er verder iets aan vast hoeft te klikken. Waarna je het met een reactie uit 1919 weer tevoorschijn kunt laten komen, schrijven Sander van Kasteren en collega’s van Leiden Universiteit in een hot paper op de website van Angewandte Chemie.

Voorwaarde is voorlopig dat in de peptideketen minstens één lysinebouwsteen zit. Lysine heeft als enige van de 20 natuurlijke aminozuren een zijketen die eindigt in een amine. Wanneer je de keten zelf synthetiseert kun je de lysines vervangen door azidonorleucines met een azide in plaats van dat amine. De 3D-vorm verandert daardoor niet of nauwelijks maar je schept wél een aangrijpingspunt voor klikchemie, de eenvoudigste manier om er bijvoorbeeld een fluorescerend label aan vast te hechten.

In Leiden wilden ze op die manier de zogeheten antigen-kruispresentatie bestuderen, volgens Van Kasteren een van de minder goed begrepen mechanismes binnen het immuunsysteem. Hierbij worden eiwitten opgenomen door dendritische cellen, die ze opknippen in stukjes van 8 of 9 aminozuren. Die fragmenten worden vervolgens buiten op de celwand ‘gepresenteerd’ aan T-cellen, die zo leren dat ze moeten opruimen.

Het idee was om die oligopeptiden naar keuze herkenbaar of onherkenbaar te maken voor de T-cellen, door er een beschermende groep op te klikken. Maar tot verrassing van de onderzoekers blijkt die laatste stap helemaal niet nodig: T-cellen die het oorspronkelijke oligopeptide wél herkennen, hechten er niet meer aan zodra je dat amine door een azide hebt vervangen.

En het leuke is dat je dat laatste moeiteloos kunt terugdraaien terwijl het oligopeptide nog op de dendritische cel zit. Een klassieke Staudinger-reductie met behulp van een fosforverbinding maakt van het azide een amine, zonder dat er verder iets wordt beschadigd. Waarna het immuunsysteem het oligopeptide inderdaad weer gewoon herkent.

De onderzoekers hopen zo vooral nieuw licht te kunnen werpen op de timing van het immuunsysteem, door de herkenning op verschillende momenten in te schakelen.

bron: Angewandte Chemie (met dank aan Sander van Kasteren)