Taekjip Ha en collega’s van Johns Hopkins University in Baltimore noemen het vfCRISPR, waarbij vf staat voor very fast. Een beetje misleidend is dat wel: het Cas9-eiwit doet er even lang over als anders om het DNA-doelfragment te vinden. Afhankelijk van het toeval kan dat uren duren. Maar daarna volgt niet direct een knip. In het ‛verre’ uiteinde van het gids-RNA, waarmee Cas9 zichzelf positioneert, vervingen de onderzoekers twee uracilbouwstenen door thymines met omvangrijke restgroepen.

Zo ontstaat iets dat ze caged guide RNA (cgRNA) noemen. Bij het doelzoeken speelt dat uiteinde geen rol, maar daarna moet het de twee DNA-strengen ontvlechten. De restgroepen zitten dat fysiek in de weg. Pas als je ze verwijdert met behulp van uv-licht, maakt Cas9 binnen enkele seconden (vf, dus) zijn knipwerk af.

De onderliggende chemie is overigens al gepubliceerd in 2007, toen CRISPR-Cas nog niet eens in beeld was.

Bij eerdere pogingen om te sturen met licht, zat de modificatie in het Cas9-eiwit zelf. Pas na activatie begon het zoekproces, en voor die activatie moest je de hele cel belichten omdat je niet wist waar het zat. Bij vfCRISPR weet je dat het al op beide kopieën (allelen) van je doelgen zit. Door onder de microscoop het betrokken chromosoom op te sporen en alleen dáár een uv-laser op te zetten, kun je een allel verknippen en zo een heterozygote cel maken.

Dat dit werkt, hebben de onderzoekers zichtbaar gemaakt met fluorescente labels aan de reparatie-eiwitten die op zo’n knip af komen. Dat is meteen de tweede toepassing: als je het exacte knipmoment kent, kun je meten hoe lang die reparateurs er over doen.

_{Liu, Y. et al (2020). Science 368(6496)}