Nokia is het grote succesverhaal van de metamorfose van de Finse economie. Ook Nederland heeft met het Innovatieplatform de kunst afgekeken. Maar wat heeft het innovatiegeweld de chemische industrie opgeleverd? Verslag van een reis naar het land van de duizend meren.

Het begin van de jaren negentig was rampzalig voor Finland. Het bruto nationaal product (bnp) verloor procentueel meer waarde dan het bnp in de VS ten tijde van de ‘Grote Depressie’ in 1930. De Finse economie zat totaal in het slop. De overheid besloot radicaal het roer om te gooien. De afhankelijkheid van landbouw, bosbouw en visserij moest verdwijnen. De overheid zette alle kaarten in op de hightech kenniseconomie. Een innovatieplatform, met de top uit de overheid en het bedrijfsleven en onder voorzitterschap van de premier, zette de nieuwe koers uit. Investeringen in R&D namen fors toe, van 1,8 procent van het bnp in 1985 tot 3,5 procent in 2003. In deze tijd groeide Nokia van producent van onder meer hout- en rubberproducten uit tot een van de leidende technologiebedrijven met een jaarlijkse omzet van rond de dertig miljard euro.

Culturele revolutie

De ommezwaai van Finland heeft de aandacht getrokken. Menig afvaardiging is komen kijken hoe slim de Finnen het hebben aangepakt. Nederland heeft het innovatieplatform afgekeken van Finland. Maar Finland kent een eigen dynamiek. Er wonen 5,2 miljoen mensen waarvan een kwart ongeveer in de hoofdstad Helsinki. Het ministerie van handel en industrie heeft dan ook slechts 320 ambtenaren. Ter vergelijking: het Nederlandse ministerie van Economische Zaken heeft 6421 ambtenaren in dienst. Minder dan veertig mensen zijn binnen het ministerie verantwoordelijk voor het Finse technologiebeleid. Paula Nybergh is hoofd van de afdeling Technologie: “We schrijven geen brieven of memo’s maar we bellen elkaar. We doen ons best om zo onofficieel mogelijk te opereren.” In de jaren tachtig waren er nog nauwelijks contacten tussen de industrie en de universiteiten. Maar dat is veranderd. Basis van het technologiebeleid is het delen van het risico. De Finse overheid ziet graag dat grote bedrijven samenwerken met kleintjes om lange termijn R&D te doen en de kennis die daar uit voortkomt te gelde te maken. Gevraagd naar een reactie op andere landen die ook een innovatieplatform hebben opgericht, antwoordt Nybergh: “Het innovatieplatform is niet alleen een model, het is ook een cultuur. Die moet je ook overnemen.”

VEROUDERD

De grote Finse transformatie is voornamelijk tot stand gekomen doordat het hele land gemobiliseerd is om de belangen van Nokia te behartigen. De overige sectoren lijken minder te hebben geprofiteerd van het nieuwe innovatie­ beleid. Ongeveer tien procent van de omzet van de Finse chemische industrie is gerelateerd aan Nokia. Meer dan dertig procent levert aan de bosbouw. Slechts vier kunststofleveranciers hebben goed geprofiteerd van de groei-explosie van Nokia. Een bezoek aan de verffabriek van Tikkurila, onderdeel van Kemira, laat dan ook niet de verwachte hightechomgeving zien. Net zoals de hele chemische industrie staat de gehele productielijn in een verwarmde fabriekshal. De productie­ lijnen doen zeer verouderd aan ten opzichte van wat Sikkens in Sassenheim doet. Het lawaai en de stank zijn enorm. De werknemers lijken verdoofd rond te lopen en vullen blikken verf met de hand af. De daadkracht van het Finse innovatieplatform heeft hier nog geen effect gehad.

Kwetsbaar

De Fin Artturi Virtanen ontving in 1945 de Nobelprijs scheikunde voor zijn bijdrage aan het onderzoek naar land- en tuinbouw en voeding. Virtanen vond een methode uit om hooi met toevoegingen te produceren dat uitstekend dienst deed als diervoeder. Functionele voeding is nog steeds een sterke sector, zo is Benecol, de concurrent van Unilevers cholesterolverlagende margarine afkomstig uit Finland. Maar ook xylitol-kauwgom dat tandbederf voorkomt, is een Finse ontdekking. De hele life sciences is met 120 bedrijven sterk in opkomst in Finland. De Finnen hebben bewust een flexibele regelgeving voor het werken met genetisch gemodificeerde organismen. Het Nederlandse bedrijf Pharming heeft zelfs daarom een tijdje een boerderij in Finland gehad met transgene konijnen. Naast functionele voeding zet de sector in op enzymen en biomaterialen als botvervangers. Ook de goede gezondheidszorg in Finland trekt farmaceuten die hun nieuwe medicijnen graag in Finland testen. Pfizer, Roche en Altana-Pharma, om er maar een paar te noemen, hebben allemaal een vestiging in Finland.

misdaad

Het Finse succes is prachtig. Het land heeft een geheel nieuw elan ontdekt. Maar de Finse economie is ook kwetsbaar, men is eigenlijk op zoek naar een nieuw succes. Finland heeft een goede strategische ligging en historische banden met Rusland. Hannu Vornamo, hoofd van de Finse Federatie van de Chemische Industrie, hoopt dan ook dat Finland van de natuurlijke bronnen en grote bedrijven in Rusland kan profiteren. De Russische economie groeit hard, met zo’n zeven procent per jaar, hoewel aan de betrouwbaarheid van de cijfers wordt getwijfeld. Zaken doen met Russische bedrijven is overigens geen sinecure. Voor bedrijven is het heel lastig om de distributie goed te krijgen. Het schijnt ook notoir lastig te zijn om er bij overnames en onderhandelingen achter te komen wie de werkelijke eigenaar is van een bedrijf. Daarnaast is veiligheid een probleem, de georganiseerde misdaad is alom aanwezig.

Toverwoord

Nokia heeft de laatste jaren fors marktaandeel verloren. De grote fout was om geen uitklapbaar toestel in het assortiment op te nemen. Er zijn vele kapers op de kust, zeker nu de toestellen ook fungeren als camera’s, mp3-spelers, enzovoorts. Het grote succes van Nokia lijkt vooral een marketingsucces. Nokia was de eerste producent die mobiele telefoons aanprees als modeaccessoires. Reclames van Nokia vermeldden niets over de technische mogelijkheden van de toestellen. De nadruk lag geheel op uitstraling en lifestyle. Dit was alleen mogelijk doordat er niets schortte aan de ontwikkeling en productie van de telefoons. De Finse overheid is zo alert geweest om de weg te effenen voor het succes en zo de kenniseconomie geboren te laten worden in samenwerking met Nokia. Dat ging via het Finse Innovatieplatform. Maar voor de chemische industrie heeft het Finse model niet veel opgeleverd. Het heeft enkel een graantje meegepikt als toeleverancier van Nokia.

Het woord Nokia valt vaak in Finland. Het is een echt toverwoord. Het is ook niet verwonderlijk dat volgens Petri Tuominen van het ministerie van handel en industrie dat elke Fin moreel verplicht is een Nokia te kopen.