NWO Chemische Wetenschappen bestaat vijftig jaar. Maar de situatie aan de Nederlandse universiteiten is zeer zorgelijk vindt Louis Vertegaal. Een gesprek met de directeur van NWO-CW over de kansen en bedreigingen van het Nederlandse onderzoek.

Louis Vertegaal (44) is directeur van NWO Chemische Wetenschappen en ACTS. Jaarlijks spendeert NWO-CW negentien miljoen euro aan de stimulering van het wetenschappelijk chemisch onderzoek in Nederland. ACTS staat voor Advanced Chemical Technologies for Sustainability. Waarvan het programma vroeger vooral aan katalyse was opgehangen is het nu breder getrokken tot een samenwerkingsvorm waarbinnen de Nederlandse chemische industrie op pre-competitieve basis samenwerkt met de Nederlandse kennisinstellingen. Het onderzoeksbudget van ACTS is grofweg van gelijke grootte. “ACTS creëert opties voor innovaties”, zegt Vertegaal.

Het zijn drukke tijden voor Vertegaal. De algemene strategie voor NWO voor de periode 2007-2010 wordt op 22 mei gepresenteerd in aanwezigheid van minister-president Balkenende. Het gebied Chemische Wetenschappen binnen NWO viert op 8 juni een feestje, het bestaat vijftig jaar. Een gesprek over de zorgelijke toestand van het chemisch onderzoek in Nederland en de nieuwe strategie van NWO.

 

Samen met Bert Meijer, de voorzitter van NWO-CW, heb je een tour langs de Nederlandse universiteiten gemaakt. Wat viel je op?

“Wat ik aantrof was een gehoor aan de andere kant van de tafel dat ik gehoopt had aan te treffen: nog steeds heel erg gemotiveerde en bevlogen mensen. Dat is plezierig, maar die mensen kampen op dit moment met grote problemen, daar kom ik zo op terug.

Waar je graag naar kijkt, is wat je toponderzoekers te zeggen hebben over je koers en of je andere dingen zou moeten doen. Waar moeten we op focussen? Je merkt dat de open competitie, waar iedereen vrij is een goed onderzoeksvoorstel in te dienen, los van thematische invulling, hoge waardering scoorde. We hebben hier een aantal jaren door een gebrek aan middelen te weinig op kunnen inzetten. Dit hebben we inmiddels enigszins kunnen verbeteren. Zojuist is in dit kader door CW elf miljoen euro aan onderzoeksprojecten toegekend in de TOP/ECHO. Aan de andere kant hebben we ook een discussie gevoerd over de chaos in subsidieland op dit moment. Want het is echt een chaos! Dat is op zich heel jammer. De primaire taak van een hoogleraar is onderzoek en onderwijs. Als je ziet hoeveel tijd men kwijt is aan het zoeken naar subsidiefondsen om de zaak draaiende te kunnen houden… dat is veel te veel. Dat moet anders.”

 

Hoe ga je de chaos bestrijden?

“Men ziet graag dat iemand een bepaalde vorm van regie op zich neemt om een coherent geheel te maken met al die subsidiegelden. De mensen die wij gesproken hebben zouden graag zien dat NWO die rol op zich neemt. Dat bevestigt onze verantwoordelijkheid en deze zullen we van harte dragen.”

 

Er is nogal wat geld op ad hoc basis beschikbaar terwijl toch hele faculteiten in geldnood zitten. Hoe zie jij dat?

“Ik denk wel eens ‘Hoe is het in godsnaam mogelijk dat we de chemie zo aan het uithollen zijn?’. Juist terwijl er vreselijk veel geld om je oren vliegt voor alle mogelijke ad-hocplannen. De coherentie is eruit. Er is veel ‘tijdelijk’ geld beschikbaar voor aio’s en postdocs. Met zijn allen zijn wij niet in staat geweest dit te verankeren in vaste onderzoeksposities. Dat is heel erg zonde.”

 

Hoe zie je de valorisatieopdracht die NWO heeft gekregen? Hoe ga je zorgen dat er innovaties uit het onderzoek voortkomen?

“Je kunt niet zeggen ‘Jullie doen onderwijs en onderzoek en daar komt nu ook valorisatie bij.’ Je moet eerst een situatie creëren waarin dat kan. Je zou het stelsel kunnen wijzigen waarbij je aparte onderzoekers aanneemt voor onderwijs, fundamenteel onderzoek en valorisatie. De vraag is: ‘Waar reken je mensen op af als je gaat voor valorisatie? Het is veel beter aan de universiteiten een situatie te creëren waar nieuwe innovaties daadwerkelijk kunnen ontstaan. Die gedachte heeft ons getriggerd om te komen tot Innovation Labs. We willen een plek creëren waar jonge onderzoekers in een beschermde omgeving een goed idee kunnen uitwerken tot een proof-of-principle. Zonder afgerekend te worden op publicaties kan zo iemand een goede start maken van een mogelijke business opportunity die uit zou kunnen monden in een eigen bedrijf. In samenspel met de universiteiten willen wij helpen die mogelijkheden te creëren. Je moet universiteiten natuurlijk wel de middelen geven om een extra taak te gaan vervullen.”

 

Dan moet het mogelijk zijn om universiteiten af te rekenen op het aantal spin-offs of patenten?

“Reken universiteiten eerst maar eens af op het scheppen van een aantal opties voor innovaties. Daar mag je iets over zeggen. Of iets ook echt een innovatie blijkt te zijn? Ik vind dat het te ver gaat om universiteiten daarop af te rekenen. Er liggen zoveel goede ideeën op de plank. Er zijn alleen geen fondsen om die uit te werken. Daarbij is het natuurlijk ook van belang om tijdens de studie extra bedrijfsgerichte vakken doceren. Er zijn niet zoveel jonge onderzoekers meer die nog onderzoek doen puur en alleen om het onderzoek. Iedereen is zich bewust van de maatschappelijke vraag die eronder ligt.”

 

Wat zijn de plannen verder?

“De open competitie komt in ieder geval terug. We gaan werken langs drie lijnen. Ten eerste ruimte voor onderzoekers. We gaan inzetten op nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek (TOP-ECHO). Daarnaast gaan we het talentbeleid met de Vernieuwingsimpuls doorzetten. Het Europese succes van jonge onderzoekers in de chemie geeft aan dat we op de goede weg zijn. De vraag is of de balans niet te veel is doorgeslagen naar jonge onderzoekers met deze impuls. Wanneer er niet voldoende ruimte voor veertigplusonderzoekers meer is, dan is dat naar mijn idee wel aan het gebeuren. Als tweede richten wij ons via ACTS, de reeds genoemde Innovation Labs en het Sleutelgebied Chemie op de chemie voor de samenleving. En tot slot als derde bundeling van krachten. Gezamenlijk moeten we de kaalslag aan de kennisinstellingen tegengaan. Het is een ramp. Geen enkele faculteit uitgezonderd! Nu de studentenstroom toeneemt, wordt het helemaal wrang omdat je de capaciteit niet hebt.

 

Waar ligt dit nu aan? Kortzichtig overheidsbeleid?

“Het financieringsmodel. Voor de chemie zou je moeten nagaan hoeveel onderzoeksinspanning bij bedrijven en kennisinstellingen je in Nederland nodig hebt. Dit resulteert in een bepaalde basisbehoefte aan onderzoek en onderzoekers aan de universiteiten. Garandeer dat aantal en maak dat onafhankelijk van hoeveel scholieren scheikunde willen gaan studeren. Chemie is zo belangrijk voor innovaties, daar moet in mijn optiek een vaste hoeveelheid geld voor worden uitgetrokken.”

 

Het feit dat chemie nu een sleutelgebied is, levert dat nog extra geld op?

“Daar ga ik wel van uit. In de huidige tijd jammer genoeg wellicht niet structureel. Maar als je chemie tot sleutelgebied benoemt, dan heb je ook de verantwoordelijkheid te zorgen dat het gebied niet verpietert. Een omvangrijk deel van de hoogleraren gaat bovendien op korte termijn met pensioen. Als er geen extra vaste aanstellingen voor jonge talentvolle onderzoekers bij komen, zakken we door het ijs.”

 

Weten het Innovatieplatform en de betrokkenen op de ministeries welke kaalslag er bij chemie plaatsvindt, dat het vijf voor twaalf is?

“De regiegroep chemie, die in het kader van het Sleutelgebied is opgezet, is hard aan het werk met een actieplan. Voor de zomer komen ze daarmee naar buiten. Dat gaat ervoor zorgen dat we niet door het ijs gaan zakken. Noodzaak is wel dat er geld voor het actieplan komt.

 

Wat vond je van het rapport van de commissie-Chang over dynamisering van de eerste geldstroom? Herken je iets van het gestold wantrouwen waarover hij spreekt?

“Daar heb ik over nagedacht. Ik zit daar anders in. Als ik zie hoe binnen ACTS het samenspel tussen overheid, bedrijven en kennisinstellingen verloopt: zo wil je het hebben. De combinatie van ministeries die verantwoordelijkheid nemen voor financiering van onderzoekslijnen, bedrijfsleven dat ook financieel bijdraagt en zorgt voor een vruchtbare bodem waar ideeën kunnen landen en de kennisinstellingen die hun expertise en middelen inbrengen, daar ben ik heel tevreden over. Dat werkt, daar komen patenten uit voort et cetera. De eerste opties voor innovaties worden dan ook op ‘ACTS means Business’ op 6 december 2006 in Eindhoven gepresenteerd.

Als je kijkt naar de chaos aan subsidiestromen dan begrijp ik zijn uitspraak wel. Maar chemie kan trots zijn op de contacten die er zijn tussen industrie en universiteiten. Samenwerken is mensenwerk. Chemici zijn bovendien altijd pragmatisch.”

 

Heb je nog een boodschap voor onderzoekend Nederland?

“Blijf gedreven door de chemie, laat je grijpen door de fascinatie voor het vak. Onderhoud nauw contact met de managers die je dienen te faciliteren. Gebruik het NWO-netwerk voor bijvoorbeeld de Talentclasses met diverse workshops en mediacontacten om jouw onderzoeksresultaten wijd te verspreiden. Chemie leeft en het fascinerende onderzoek dat in de chemie wordt gedaan mag wat mij betreft meer getoond worden aan de buitenwereld.”

 

FEITELIJK

Op 8 juni is er in Bussum een feestelijke bijeenkomst vijftig jaar NWO-CW te vieren. Tevens wordt de strategienota gepresenteerd. Het thema is de combinatie van kunst, cultuur en moleculaire wetenschap. Veel Nederlandse toponderzoekers in de chemie delen op die dag hun visie en fascinatie voor het vak. Wim Hol, de Nederlandse eiwitonderzoeker van het Howard Hughes Medical Institute geeft een buitenlandse visie op de toekomst. Voor meer informatie: www.nwo.nl >>CW.