Chaperonnes helpen andere eiwitten niet actief bij het vouwen, maar remmen dat proces juist af. Zo voorkomen ze dat zo’n eiwit in een verkeerde vouw terecht komt, melden Utrechtse onderzoekers in het tijdschrift Molecular Cell.

Als je er op deze tegendraadse manier tegenaan kijkt, wordt ineens duidelijk hoe de belangrijkste chaperonnes, Hsp70 en Hsp90, te werk gaan.

Dit tweetal vind je vrijwel ongewijzigd terug bij zowat alle levensvormen, van bacteriën tot mensen. Met name Hsp70 (voluit heat shock protein 70) is essentieel voor de vouwing van vrijwel alle eiwitten; Hsp90 is in veel gevallen overbodig en de rol van deze chaperonne was nooit helemaal duidelijk.

Laatste auteur Stefan Rüdiger stelde tijdens zijn promotie-onderzoek, ruim twintig jaar geleden, al vast dat Hsp70 bindt aan de meest hydrofobe stukjes van een aminozuurketen. Bij veel eiwitten vormen die stukjes echter samen een hydrofobe kern, en je zou verwachten dat Hsp70 daarbij in de weg zit.

En pas heel recent realiseerde Rüdiger zich dat dat misschien wel precies de bedoeling is.

Promovendus Tania Morán Luengo deed daarop experimenten met kunstmatig ontvouwen luciferase-eiwitten. Doe je daar een normale dosis chaperonnes bij, dan hervouwen ze zich prima. Maar voer je de Hsp70-concentraties op dan slagen steeds minder luciferases daar in. Hsp70 remt dus inderdaad het proces af.

Vervolgexperimenten in samenwerking met collega’s uit Heidelberg lieten zien waar Hsp90 voor dient: het neemt de luciferaseketen als het ware over van Hsp70 maar zoekt daarbij andere, minder hydrofobe plekken op. Zo kan de hydrofobe kern zich alsnog vormen en kan het vouwproces zichzelf voortzetten. Deze overname blijkt al plaats te hebben tijdens de eerste seconden van het proces, dat bij luciferase alles bij elkaar een half uur in beslag neemt.

Bij vouwprocessen waarvoor Hsp90 niet essentieel is, wordt Hsp70 wellicht op een andere, nog onontdekte manier geloosd.

Het lijkt er dus op dat zo’n eiwit zichzelf gewoon op eigen kracht kan vouwen. Hsp70 en Hsp90 verlenen geen actieve assistentie, zoals iedereen tot nu toe leek te denken, maar voorkomen dat het helemaal in het begin fout gaat. De publicatie suggereert dat de structuur dan nog enigszins zoekende is; de blokkade door Hsp70 geeft de gelegenheid om een paar keer overnieuw te beginnen en de juiste, energetisch optimale startconformatie op te zoeken vóórdat de hydrofobe kern zich vormt en er geen weg terug meer is.

bron: Universiteit Utrecht