Afgelopen zomer veroorzaakte een ontploffende lpg-tankwagen een gigantische vuurbal boven Bologna. Een imposante, zeldzame BLEVE, aldus veiligheidsexperts. Meer alledaags explosiegevaar schuilt in ontsnappende brandbare dampen.

Het is een indrukwekkend beeld: de verlaten achtbaans-snelweg met een zwartgeblakerd gat, met daar precies middenin een compleet opengevouwen tankwagen. Minstens zo imposant was de explosie die eraan voorafging, nog te zien op YouTube-filmpjes. Een muur van vuur verspreidt zich over de volle breedte van de A14 in Bologna, en een enorme vuurbal schiet metershoog de lucht in.

‘Een klassieke BLEVE’, concludeert veiligheidsadviseur Chris Pietersen amper twee dagen na de explosie op zijn blog Visie op Veiligheid. Volgens Pietersen is een BLEVE (boiling liquid expanding vapour explosion; spreek uit: blèvie) desastreus, maar gelukkig zeldzaam. ‘En steeds zeldzamer’, vertelt hij. ‘Het gaat altijd om een tank met een onder druk vloeibaar gemaakt gas, vaak lpg, een bekend mengsel van propaan en butaan. De dikke, stalen tankwand wordt door hitte zo heet dat die bezwijkt.’

Peter van Doesum, directeur van Denios, dat gespecialiseerd is in veilig werken met gevaarlijke stoffen, demonstreert weleens een mini-BLEVE ter afschrikking. ‘We gooien dan een simpele aansteker in een vuurtje. Geloof me, daar wil je echt niet bij staan’.

 

Lekkages

De BLEVE blijkt een ‘specialiteit’ van Pietersen. Zo maakte hij een uitgebreide studie van het op een na dodelijkste industriële ongeluk wereldwijd: de San Juanico ramp in 1984. Op een overslagterrein met meer dan honderd lpg-tanks nabij Mexico­stad ontstaat brand. Die zorgt voor zeker twaalf BLEVEs waarbij meer dan vijfhonderd omwonenden omkomen.

Pietersen: ‘Mensen denken vaak dat de druk in de tank een rol speelt, maar dat is een misvatting. Elke lpg-tank heeft namelijk een veiligheidsventiel die de druk aflaat. Het is echt de hitte, meestal van een brand, die de tankwand doet bezwijken. Vervolgens komt alle lpg vrij, dat gaat direct over in een gas met een twintigmaal groter volume en verbrandt.’ Dat zorgt – omdat lpg zwaarder is dan lucht en zich over de grond verspreidt – voor de uitdijende muur van vuur en explosie.

 

Een lpg-tankwagen zou 20 minuten lang brand moeten weerstaan

De filmpjes van het ongeluk in Bologna tonen inderdaad alle aspecten van een BLEVE. Wanneer een lpg-tankwagen achter op een file rijdt, ontstaat direct brand. Onduidelijk is of het gaat om een lek in de tankwagen of ontbrandende chemische producten uit de vrachtwagen waar de tankwagen op inrijdt, zoals de Italiaanse instanties suggereren. Pietersen: ‘Bij 99 % van de BLEVEs gaat het om lekkages van de tank zelf, maar het zou kunnen. Het resultaat verschilt helaas niet.’

De tankwagen blijft een tijd in vlammen en dikke rook gehuld totdat de verwoestende klap volgt. ‘Volgens ooggetuigen zaten er acht minuten tussen de botsing en de explosie’, vertelt Thomas Reitsma, beleidsadviseur gevaarlijke stoffen van ondernemersvereniging Evofenedex (internationale logistiek). Die acht minuten is eigenlijk te snel, stelt hij: een lpg-tankwagen zou minstens twintig minuten lang brand moeten weerstaan. Hij is benieuwd naar het waarom. Daar moet het officiële onderzoeksrapport antwoord op geven. ‘Daaruit moeten we als sector weer lering trekken. Maar de ervaring leert dat zo’n diepgravend rapport wel even op zich laat wachten.’

 

Noodrem

Een BLEVE is in kracht en omvang de grootste ramp die op snelwegen, spoorwegen, tankstations en opslaglocaties kan plaatsvinden. Gelukkig heeft Reitsma geruststellende informatie. De kans op een BLEVE mag in Nederland niet hoger zijn dan eens in de honderdduizend of miljoen jaar, afhankelijk van de dichtheid van de bebouwing. ‘In Nederland is dit ongeluk vrijwel uitgesloten. Lpg-tankwagens hebben vrijwel allemaal een automatisch noodremsysteem. Ook als de chauffeur is afgeleid of onwel wordt, remt de wagen op tijd voor een file.’
De meeste tanks weerstaan 75 minuten brand dankzij een speciale coating. Dat biedt de brandweer tijd om de brand te blussen en de tank te koelen. Die brandwerende tanks zijn te herkennen aan een wit bordje met de letters BR (BLEVE resistant).

 

‘De druk in de tank speelt geen rol’

Nederland telde tot op heden één BLEVE, weet Pietersen. Op 18 december 1978 explodeerde bij een tankstation aan een snelweg bij Nijmegen een lpg-tankwagen. Tankstation en wagen werden totaal vernield, maar niemand raakte gewond. Hetzelfde jaar vielen echter wel de meeste Nederlandse BLEVE-slachtoffers ooit. Dat gebeurde in Spanje, toen voor camping Los Alfaques een tankwagen met vloeibaar gemaakt propeen explodeerde. 206 campinggasten kwamen om, onder wie tien Nederlandse vakantiegangers.

Kleinere BLEVEs komen ook voor. In Twello vloog in het voorjaar bijvoorbeeld een quad voor onkruidbestrijding in brand. Een van de lpg-gasflessen op de quad explodeerde na een paar minuten en schoot weg onder een bestelbusje, dat vervolgens ook in brand vloog. Ruiten in de buurt sneuvelden. Gelukkig waren buurbewoners zo verstandig dekking te zoeken na het zien van de gasflessen.

 

Afzuiging

Ook Van Doesum van Denios onderschrijft de verwoestende kracht van de BLEVE, maar op het lab ziet hij geen groot BLEVE-gevaar. ‘Gasflessen zijn van zwaar staal, controles zijn streng en ze horen in brandwerende kasten.’ Het grootste, alledaagse explosiegevaar, leert zijn ervaring, ontstaat wanneer een vluchtige brandbare stof kan ontsnappen en zich in een afgesloten ruimte ophoopt tot explosief mengsel. Het antwoord daarop is simpel: ‘Goede afzuiging, goede afzuiging en nog eens goede afzuiging.’ Is afzuiging niet mogelijk of heel duur? Dan is gasdetectie noodzakelijk.

En mag Van Doesum nog eens waarschuwen voor de zuurkast? Laboranten werken secuur. Ze schuiven ’s avonds netjes het raam naar beneden en doen het licht uit. Maar staat er in die zuurkast een niet goed afgesloten flesje, erlenmeyer of kolf met een vluchtige stof, dan kan zich ’s nachts een explosieve damp verzamelen. En wanneer dan iemand ’s ochtends het licht aandoet… ‘Minstens één keer per jaar ontploft er zo ergens een zuurkast’, weet Van Doesum.

 

---

 

 

Twee doden, twee helden

 

Wonderwel vielen er slechts twee dodelijke slachtoffers toen afgelopen zomer een lpg-tankwagen explodeerde in de buitenwijken van Bologna. De 42-jarige chauffeur van de tankwagen komt direct om als hij achter op een voorligger rijdt die afremt om in een file aan te sluiten. Zijn verkoolde lichaam wordt uiteindelijk 40 m van de tank gevonden. Een dag na de explosie sterft een van twee zwaargewonden aan brandwonden in het ziekenhuis.

 

De helden van de zomerse 6 augustus zijn twee Italiaanse agenten: Emmanuel Cascella en James Chiriatti. Ze werden naar de plek des onheils geroepen vanwege de file en zijn ter plekke wanneer de lpg-tankwagen niet op tijd afremt. De agenten gebruiken de kostbare minuten tussen de aanrijding en de verwoestende explosie, een BLEVE, optimaal. Ze sluiten de snelweg af, laten auto’s keren, en seinen collega’s in om het gebied te ontruimen en om filmende buurtbewoners en ramptoeristen weg te sturen.

 

Toch moeten 145 mensen naar een ziekenhuis, onder wie politie- en brandweermensen. Ze hebben snijwonden door rondvliegend glas of brandwonden. Auto’s die onder en bij de snelweg zijn geparkeerd, ontploffen door de grote drukgolf, ruiten in gebouwen rondom springen en een wiel van de tankwagen belandt in een restaurant naast de snelweg en veroorzaakt ook daar brand.