Innatoss ontwikkelt tests voor Q-koorts en Lyme. De ziekteverwekkers daarvan verstoppen zich in de cel. Het bedrijf wil zorgen voor eerdere, gerichte behandeling en meer begrip van wat het afweersysteem vertelt over de gezondheid van de patiënt.

Veel infectiediagnostiek toont een afweerreactie aan in de vorm van antilichamen. Maar bij bacteriën die zich in de cel nestelen, geeft zo’n uitslag niet altijd een compleet beeld. Daarom ontwikkelt de start-up Innatoss tests die het bloed van een patiënt in het lab blootstellen aan de bacterie. Dat levert een reactie op in de vorm van cytokines uit witte bloedcellen. Het cytokineniveau vertelt meer over de aard en het stadium van de infectie.

Epidemie

Innatoss richt zich specifiek op moeilijk te detecteren bacteriële infecties, zoals Q-koorts en de ziekte van Lyme. Het aantal Lyme-infecties door geïnfecteerde teken neemt in Nederland al jaren gestaag toe. Ook het risico op een Q-koortsinfectie door contact met schapen en geiten blijkt veel groter dan tien jaar geleden. Tussen 2007 tot 2010 was de eerste grote Q-koorts-epidemie in Nederland. Daarbij zijn naar schatting 100.000 mensen geïnfecteerd. Er zijn toen circa 4.000 gevallen van acute Q-koorts geregistreerd, plus mogelijk 74 sterfgevallen. Een flink deel van de mensen komt zo’n infectie zonder problemen te boven, een klein deel ontwikkelt later chronische gezondheidsklachten. Sinds verplichte vaccinatie van dieren is ingevoerd is het aantal infecties scherp gedaald, maar er blijven tientallen mensen zich melden met chronische infectieklachten.

Ellende voorkomen

‘Deze bacteriën zwemmen niet rond in je bloed; ze zitten in cellen en weefsels. Je kunt er langdurig last van hebben’, zegt Anja Garritsen, algemeen directeur van Innatoss. ‘Het zijn geen infecties waarvoor je even een behandeling kunt krijgen waarna het snel over is. We zien gewoon heel veel ellende ontstaan, omdat sommige patiënten lang twijfelen of ze wel of geen infectie hebben.’ Uiteindelijk krijgen sommigen geen behandeling, of pas heel laat, en dan is er al schade ontstaan. ‘Het is net als met ziektes zoals kanker: zorg dat je er snel bij bent, want dan is de kans op volledige genezing veel groter.’

Volgens Garritsen levert een test op afweerstoffen en cellulaire afweer een completer beeld. Dit omdat de ene persoon veel antistoffen aanmaakt en de ander vooral reageert met cellulaire immuniteit. ‘We verwachten dat we zo in een vroeger stadium een infectie kunnen aantonen, wanneer iemand nog negatief scoort op antistoffen. Je kunt dan eerder gaan behandelen.’

Innatoss is gevestigd op het Pivot Park in Oss, dat is opgericht nadat de research afdelingen van MSD sloten. Garritsen verloor zelf haar baan bij de sluiting. Toch komt de diagnostische technologie van Innatoss niet uit de nalatenschap van MSD. ‘De basis voor de Q-koortstest komt van het Radboudumc, samen met het veterinair instituut in Lelystad. Wij hebben de bacteriekweek verbeterd op reproduceerbaarheid. En we hebben 1.500 mensen onderzocht om de juiste afkapwaardes vast te stellen, dat is belangrijk om te weten wanneer je een testuitslag positief of negatief noemt. Om de test te kunnen registreren, moet je een compleet technisch dossier opbouwen.’

Australische labs willen onze Q-koortstest overnemen

Automatisering

Innatoss telt op dit moment twaalf medewerkers. Het verkrijgt inkomsten door tests uit te voeren die nodig zijn bij bijvoorbeeld medewerkers van bedrijven die veel in de natuur werken. Licenties op geoctrooieerde technologie gaan ook geld opleveren. ‘Australische labs zijn geïnteresseerd om de Q-koortstest daar in te voeren en te registreren. Verder zijn grote researchopdrachten belangrijk, bijvoorbeeld van het Amerikaanse ministerie van defensie om een Q-koortsvaccin te maken, en vanuit Horizon 2020 voor verdere ontwikkeling van de Lymetest.’

De Lymetest is gebaseerd op bestaande diagnostiek, die zeer arbeidsintensief is, aldus Garritsen. ‘Daardoor zijn de tests momenteel heel duur. Wij zoeken er naar een die je kunt automatiseren, waardoor je grote aantallen bloedmonsters tegelijk kunt onderzoeken.’ Volgens Garritsen moet je eerder testen als je chronische infecties voor wilt zijn. In Nederland praat je dan over anderhalf miljoen tekenbeten per jaar. ‘Je kunt niet al die mensen onderzoeken, maar er kunnen wel tienduizenden tests per jaar nodig zijn. Zonder automatisering is dat niet te doen.’

Indirect

Garritsen maakt de kanttekening dat alle immuuntests indirect zijn. ‘Je meet de reactie van het afweersysteem, in plaats van de bacterie in de patiënt. Daarom is enige voorzichtigheid geboden bij negatieve en positieve uitslagen.’ Een negatieve score kan betekenen dat de afweer nog niet meetbaar op gang is gekomen, terwijl een positieve uitslag kan duiden op een oude, eerder doorgemaakte Lyme- of Q-koorts-infectie.

Een eenmalige meting van antistoffen of cellulaire respons zegt daardoor niet zoveel. Garritsen: ‘Als iemand vlak na een tekenbeet negatief scoort, maar een paar weken later bij een tweede test positief, dan is het volstrekt helder. Mensen die jaren eerder al een infectie hebben doorgemaakt scoren twee keer dezelfde testwaarde.’

Voor een goedkopere Lymetest is automatisering nodig

Onduidelijkheden

Lyme en Q-koorts zijn beide voer voor veel medische en maatschappelijke discussie en Innatoss zit daar middenin, aldus Garritsen. ‘De discussie draait telkens om twee vragen: duidt de testuitslag op een actieve infectie en zijn de gezondheidsklachten daarvan het gevolg? Dat laatste geldt eigenlijk voor alle medische diagnostiek; een arts moet alle puzzelstukjes bij elkaar leggen. Een test is daarvan slechts een onderdeel. Een testuitslag alleen geeft geen uitsluitsel.’

Tekeninfecties

Volgens Garritsen is er veel aandacht voor Q-koorts en Lyme in de media, maar is het aantal wetenschappelijke publicaties van de afgelopen jaren klein. ‘Er is weinig onderzoek naar. Wel naar de epidemiologie, maar niet naar hoe de infectie verloopt en hoe je de bacterie kunt bestrijden. Het begint beter te worden, omdat patiënten aandacht blijven vragen. Wij dragen er met onze diagnostiek een steentje aan bij. We maken mensen niet beter, maar willen ervoor zorgen dat medici betere behandelkeuzes kunnen maken.’

Behalve voor Q-koorts en Lyme zijn er meer infecties geschikt voor de test-technologie van Innatoss, stelt Garritsen. Voorbeelden zijn de door teken overgebrachte Anaplasma phagocytophilia en Chlamydia psittaci, de veroorzaker van papegaaienziekte. ‘Helaas kunnen we niet alles tegelijk aanpakken. Verder willen we niet alleen nieuwe tests op de markt brengen, maar ook kennis ontwikkelen over de diagnostiek die de beste informatie oplevert voor een effectieve behandeling.’