Als voor een onderzoeksproject ook maar ergens een menselijk embryo wordt geslachtofferd, moet het hele project het zonder overheidsgeld doen. Dat stelt de Amerikaanse federale rechter Royce Lamberth in een tussenvonnis (‘temporary injunction’) dat de eerder door president Obama gecreëerde mogelijkheden voor stamcelonderzoek geheel ongedaan lijkt te maken.

Veel wetenschappers zien het als een enorme klap voor de Amerikaanse life sciences. Er wordt al gesproken van een overwinning van de christelijke variant van de Taliban.

Overigens betekent het niet dat stamcelonderzoek in de VS helemaal verboden wordt. Met privégeld, of met geld van de afzonderlijke staten (met name Californië) mag het nog wél.

Een tussenvonnis wil zeggen dat de rechter het aannemelijk vindt dat de eisende partijen uiteindelijk gelijk zullen krijgen. Het is bedoeld om de ‘schade’ niet groter te laten worden in afwachting van de definitieve uitspraak.

De eisende partijen zijn in dit geval zowel christelijke groeperingen als twee wetenschappers die uitsluitend met volwassen stamcellen werken en de hernieuwde toelating van embryonale cellen zien als een bedreiging voor hun eigen subsidie.

Lamberths redenering komt er op neer dat president Obama begin vorig jaar een onwettige truc heeft uitgehaald om het gebruik van federaal geld voor embryonaal stamcelonderzoek weer mogelijk te maken. Onder zijn voorganger Bush waren de mogelijkheden daartoe zeer beperkt, vooral omdat Bush meeging met de redenering dat het opofferen van menselijke embryo’s voor wetenschappelijke doeleinden zoiets is als abortus in een zeer vroeg stadium. En abortus is in de ogen van veel Amerikanen erger dan moord. Zelfs wanneer die embryo’s overblijven zijn van een ivf-behandeling en anders tóch worden weggegooid.

Probleem is dat dit niet door Bush zelf is bedacht. Al in 1996 (dus onder president Clinton) heeft het Congres bepaald dat federaal belastinggeld niet mag worden gebruikt voor onderzoek waarvoor embryo’s worden vernietigd. Dit zogeheten Dickey-Wicker Amendment is nog steeds van kracht; het wordt elk jaar verlengd.

Obama dacht daar onderuit te kunnen komen door het onderzoek te splitsen. De winning van de stamcellen mag nog steeds niet met federaal geld worden betaald, maar voor het vervolgonderzoek dat die reeds gewonnen stamcellen alleen maar gebruikt, geldt die restrictie niet.

Volgens rechter Lamberth is dat nu een brug te ver. Het strookt niet met de geest van het amendement uit 1996. Als embryonaal stamcelonderzoek niet mogelijk is zonder embryo’s op te offeren, dan is dat onderzoek per definitie onwettig.En wil Obama daar verandering in brengen, dan moet hij terug naar het Congres om de wetgeving veranderd te krijgen in plaats dat hij via een ‘executive order’ de bestaande wet omzeilt.

Hoe dit tussenvonnis precies juridisch moet worden geïnterpreteerd is nog onderwerp van discussie, maar als je het letterlijk neemt mag er voortaan op stamcelgebied nog minder dan onder president Bush. Die liet immers nog toe om embryonale cellijnen te blijven gebruiken die vóór zijn tijd al bestonden.

Optimisten stellen intussen dat het wellicht alleen geldt voor nieuwe projecten en niet voor onderzoek dat nu al loopt.

bron: New York Times, Wall Street Journal, BBC News