Op de valreep van het nieuwe jaar is er een mooi kerstcadeau voor de stamcelonderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Maar liefst € 100 miljoen krijgen de Leidenaren uit een donatie van in totaal € 300 miljoen van de Novo Nordisk Foundation. De andere € 200 miljoen wordt gelijkelijk verdeeld tussen het DanStem Instituut van de Universiteit van Kopenhagen en het Murdoch Children’s Research Institute in Melbourne.

Met het bedrag zetten de partners een internationaal consortium op om fundamenteel stamcelonderzoek naar de kliniek te brengen. Het consortium, dat de naam reNEW krijgt, verspreidt het bedrag over de komende tien jaar. Het bestaat uit drie pijlers: reBUILD, reWRITE, en reSOLVE. De eerste pijler zal worden gecoördineerd vanuit Denemarken en heeft als doel het ontwikkelen van klinische toepassingen met stamcellen. Het LUMC zal de overige twee pijlers coördineren: Niels Geijsen leidt reWRITE, dat kijkt naar genetische modificatie van stamcellen, en Christine Mummery leidt reSOLVE, dat op basis van stamcellen weefsels nabootst om die te gebruiken voor het testen van therapieën en geneesmiddelen. 

’In Leiden hebben we al een uniek ecosysteem met excellente wetenschap, onderwijs, bewezen translationeel potentieel en ultramoderne infrastructuur’

Pancras Hogendoorn

De keuze is op Leiden gevallen vanwege de kennis op het gebied van orgaantransplantatie en de ontwikkeling van therapieën en ziektemodellen op basis van stamcellen. Momenteel wordt er een productiefaciliteit met de naam NECSTGEN gebouwd op het Leiden BioScience Park om stamcelproducten te maken die in patiënten gebruikt mogen worden. ’In Leiden hebben we al een uniek ecosysteem met excellente wetenschap, onderwijs, bewezen translationeel potentieel en ultramoderne infrastructuur’, onderstreept Pancras Hogendoorn, vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van het LUMC, in een persbericht de goede uitgangspositie van het LUMC. 

Stamcellen zijn een soort moedercellen, waaruit de ongeveer tweehonderd gespecialiseerde cellen van ons lichaam voortkomen. Als een stamcel in de juiste micro-omgeving zit en daartoe door de juiste signaalmoleculen wordt aangezet, zal deze een proces van differentiatie ondergaan. Hierbij verliest de cel zijn stamcel-karakteristieken en krijgt in plaats daarvan gespecialiseerde eigenschappen die het tot bijvoorbeeld een neuron, immuuncel of huidcel maakt.

Hoewel het onderzoekers al geruimte tijd lukt om differentiatie in sommige richtingen te sturen, is het grootste deel van deze processen nog onbekend. Onder meer individuele neuronen en hartspiercellen, zelfs samentrekkend (filmpje), zijn al te maken in een petrischaaltje, maar van daar naar een compleet orgaan is nog een enorme stap. Ook zijn er zorgen over de relatie met kanker: een van de belangrijkste eigenschappen van een stamcel is zijn vermogen om oneindig te blijven delen, wat ook een cruciale eigenschap van een kankercel is. Niettemin is de belofte van stamcellen te groot om te negeren. Een beschadigde hartspier zou te repareren zijn door uit stamcellen een deel van een nieuwe hartspier te groeien, en mogelijk is op de langere termijn zelfs een door een infarct afgestorven deel van de hersenen weer op te lappen. Het voorkomt in elk geval de dystopische toekomst van Kazuo Ishiguro’s briljante roman Never Let Me Go, waarin klonen worden opgevoed die voor reserve-organen moeten zorgen.