Om de ongelijke genderbalans te adresseren, introduceerde de Nederlandse onderzoeksinstelling NWO de Athena­prijs. Maar de criteria die de Athenaprijs hanteert, vormen waarschijnlijk een van de belangrijkste redenen waarom vrouwen uitchecken bij ‘hotel Academia’. Ik citeer: ‘Met de jaarlijkse Athenaprijs wil NWO de aandacht vestigen op excellente vrouwelijke chemici, die hoogstaand wetenschappelijk onderzoek verrichten. Daarnaast is het belangrijk dat ze ook bijdragen aan bijvoorbeeld onderwijs-, bestuurs-, voorlichtings- en/of andere maatschappelijk relevante activiteiten.’

Twee missers

In het citaat gaat het tweemaal mis. In de eerste plaats kun je rolmodellen niet zomaar creëren. In het beste geval kunnen ze worden opgemerkt wanneer oplettende individuen hen als zodanig herkennen. Het is oneerlijk dat excellent wetenschappelijk onderzoek niet genoeg is om in aanmerking te komen voor deze prijs. De potentiële Athena moet ook traditioneel feminine eigenschappen laten zien om kans te maken.

Het tweede punt van het citaat verklaart waarom het als vrouw niet aantrekkelijk is om hoogleraar te worden in Nederland. Vrouwen worden continu beoordeeld (in ieder geval door NWO) op vrouwelijke eigenschappen. Je hebt aardig onderzoek gedaan, maar hoe zit het met je sociale kant? Heb je meisjes op de middelbare school aangemoedigd om ook een buret op te pakken? Heb je vrouwelijke collega’s geholpen om hogerop te komen? Heb je kinderen?
Als jonge vrouwelijke wetenschapper voel ik me ongemakkelijk bij de gedachte om hoogleraar in Nederland te worden, omdat de permanente nadruk op vrouwelijke aspecten me tegenstaat.

‘De prijs is een bevestiging van voor­oordelen’

Jonge vrouwen hebben vrouwelijke wetenschappers nodig die prijzen winnen voor belangrijk onderzoek dat ze hebben uitgevoerd, net zoals hun mannelijke collega’s. We moeten een serieuze wetenschappelijke lezing horen nadat ze een prijs hebben gekregen, en die moet inspirerend zijn. Dit zijn de echte succesverhalen die laten zien dat het wél mogelijk is voor een vrouwelijke wetenschapper om te slagen, ondanks vooroordelen en seksuele discriminatie! En als er dan geen goede nominatie is voor de prijs? Jammer dan.

We moeten de feiten onder ogen zien: academisch onderzoek is zeer competitief en ook mannen worstelen in deze omgeving. Daarnaast staan degenen die de top bereiken niet altijd bekend om een harmonieus privéleven of warme relaties met hun collega’s. Maar als we enkel wetenschappelijke prestaties in ogenschouw nemen, dan doet het er niet toe wat jouw andere eigenschappen zijn. Ik beweer niet dat je als wetenschapper het recht hebt om onbeleefd te zijn, maar kunnen we het erover eens zijn dat vriendelijkheid of empathisch vermogen op zichzelf geen wetenschappelijke succescriteria zijn?

Baanbrekend onderzoek eerst

De volgende keer dat een vrouwelijke wetenschapper wordt gepresenteerd als rolmodel, wil ik eerst weten welk baanbrekend onderzoek ze heeft uitgevoerd. Pas daarna ben ik geïnteresseerd in verhalen over uitdagingen rond het moederschap en hoe ze heeft gevochten voor betere voorwaarden rond ouderschapsverlof. Maar om een prijs uit te reiken voor hoofdzakelijk niet-wetenschappelijke prestaties? Is dit niet overduidelijk een bevestiging van de vooroordelen die we juist willen bestrijden?

Dus waar ben je? De vrouwelijke wetenschapper die scherp is, competent en op eloquente wijze een publiek van jonge wetenschappers (zowel mannen als vrouwen) imponeert met haar redevoering? We zouden je graag ontmoeten, Athena!

Monalisa Goswami is oprichter en directeur van Spark904 en gepromoveerd in de katalyse aan de Universiteit van Amsterdam. Deze column is vertaald uit het Engels.