Onlangs publiceerden wij een artikel in Nature Reviews Chemistry met de provocerende titel ‘Modern Chemistry is Rubbish’. Het betreft een oproep tot actie, want onze moderne wereld schreeuwt om 100% duurzame chemie, maar we zijn er nog lang niet. Sinds de industriële revolutie maakt de chemie er letterlijk een zooitje van. Het faciliteert immers de route van fossiele grondstoffen naar vervuiling; het circulair gebruik van onze grondstoffen en producten is nog maar heel beperkt.  

Wij pleiten daarom dat chemici verder moeten kijken dan ‘coole moleculen’ en ‘geweldige chemie’, en naast academisch, fundamenteel onderzoek, ook onze maatschappelijke verantwoordelijkheid ter harte nemen. De energie- en materialentransitie vergt nieuwe, toepasbare kennis en als de chemie hieraan positief wil bijdragen dan is het belangrijk om kritisch na te denken over de huidige impact ervan om toekomstige problemen te voorkomen. 

Natuurlijk is het interessant om nieuwe moleculen en materialen te ontwikkelen die chemisch gezien nieuw en bijzonder zijn. Maar alleen deze focus gaat voorbij aan de rol van chemie in de moderne wereld. Neem perfluorcubaan, een molecuul dat in 2022 door Chemistry & Engineering News (C&EN) werd uitgeroepen tot ‘Molecuul van het Jaar’. De synthese ervan is waarlijk een prestatie, maar aan de hand van de structuur, die meerdere koolstof-fluorverbindingen bevat, kun je verwachten ook deze PFAS in het milieu niet wordt afgebroken en zich in organismen zal ophopen. 

‘Chemici moeten hun maatschappelijke verantwoordelijkheid ter harte nemen’  

Systeemdenken 

De chemie moet dergelijke milieukwesties vanaf het begin in ogenschouw nemen. We hebben de verantwoordelijkheid om veilige chemie en veilige chemicaliën te ontwikkelen. Dit vereist een systeembenadering en een begrip van duurzaamheid op moleculair niveau. Dit houdt véél meer in dan het gebruik van hernieuwbare bronnen en het verminderen van productieafval. Het vereist een analyse van de ecologische voetafdruk gedurende de gehele levenscyclus en de gevolgen voor het milieu van (nieuwe) chemische stoffen. 

Meer uitdaging, meer voldoening 

De moderne chemie vereist een verruimde blik op efficiëntie, veiligheid én circulariteit, zowel wat betreft chemische processen (synthese) als producten (chemische structuur). Deze drie kernwaarden zijn geformuleerd in concepten als groene chemie; safe and sustainable-by-design; en circulaire chemie. Multidisciplinariteit in onderzoek en praktijk is hiervoor essentieel, vooral tussen synthetisch chemici (zij die de stoffen maken) en milieuwetenschappers (zij die de effecten van die stoffen waarnemen). Dit alles zal de chemie uitdagender maken, maar ook nóg belangrijker in hedendaagse maatschappij. We moeten onze horizon verbreden en binnen onze chemie verder kijken dan het rondbodemkolfje en de zuurkast: hoe werken de moleculen en materialen die we maken samen met de technosfeer (industriële systemen) en de biosfeer (de natuur)? 

Hannah Flerlage en Chris Slootweg zijn verbonden aan het Van ’t Hoff Institute for Molecular Sciences, Universiteit van Amsterdam. Ze schrijven deze opinie op persoonlijke titel. Dit is een bewerking van hun originele artikel ’Modern Chemistry is Rubbish’ in Nature Reviews Chemistry (2023).