De Vidi-beurzen 2023 zijn vandaag bekendgemaakt. Deze beurzen, van (maximaal) €800.000 zijn bedoeld om onderzoekers met enkele jaren ervaring in staat te stellen een eigen, vernieuwende onderzoekslijn op te zetten en daarvoor ook zelf andere onderzoekers (promovendi of postdocs) aan te stellen. Onder de 97 Vidi-laureaten bevinden zich vijf leden van de KNCV en twee van de NVBMB. Op alfabetische volgorde zijn dat:  

Dr. Maike Hansen, Radboud Universiteit (KNCV)

Hoe kunnen cellen hun ruis hoger of lager zetten?  

Cellen in ons lichaam kun je zien als een minifabriek, waar een lopende band staat die eiwitten als eindproduct aanmaakt. De hoeveelheid eiwit die elke cel maakt, kan drastisch variëren tussen genetisch identieke cellen, dit wordt ruis genoemd. De afzonderlijke stappen aan deze lopende band kunnen de eiwitruis verhogen of verlagen. Toenemende ruis is bijvoorbeeld een fenomeen dat kan leiden tot antibioticaresistentie bij bacteriën en speelt een rol bij ziektes zoals HIV en kanker. In dit project wordt bepaald hoe cellen hun ruis reguleren, wat het begrip zal verbeteren van hoe defecten in ruis-regulatie kunnen leiden tot ziekte. 

Maike Hansen werd eerder dit jaar geportretteerd in onze rubriek Grenzen Verleggen 

Dr. Johannes Klein, Rijksuniversiteit Groningen (KNCV) 

Goud en zuurstof: Van vijanden vrienden maken 

Dit project onderzoekt de problematische relatie tussen de elementen goud en zuurstof, en hoe deze relatie kan worden verholpen om nieuwe technieken te ontwikkelen voor de modificatie van organische verbindingen. Deze nieuwe methodes zullen twee goudatomen gebruiken om nieuwe katalysatoren te creëren, en licht gebruiken om ze te activeren. In deze katalysatoren zullen de twee goudcentra met elkaar communiceren om gezamenlijk de op zuurstof gebaseerde liganden te overtuigen om deel te nemen aan nieuwe reacties. 

Dr. Linn Leppert, Universiteit Twente (KNCV) 

“Catch A Wave” - Richting geven aan transport van energie en ladingen in zachte materialen 

De interactie tussen licht en materiaal leidt tot transport van energie en ladingen. Licht heeft op vele manieren invloed op ons dagelijks leven. Het meest bekende natuurlijke fenomeen is fotosynthese: efficiënte transport van zonne- in chemische energie. Dit type transport in technologische toepassingen is, in tegenstelling, vaak inefficiënt. Dit project heeft als doel nieuwe methoden te ontwikkelen om energie- en ladingsoverdracht in licht-converterende materialen te berekenen. Kunnen we, gebruikmakend van het golf-karakter van atomen, transport in zogenaamde zachte materialen op een nieuwe wijze sturen? 

Dr. Janne-Mieke Meijer, Technische Universiteit Eindhoven (KNCV) 

Het ontstaan van wanorde tijdens zelfassemblage ontrafelen 

De spontane zelfassemblage van nano- en microdeeltjes wordt tegenwoordig gebruikt om nieuwe functionele materialen te maken. Helaas mist voor deeltjes met bijzondere vormen of specifieke bindingen ons begrip van het ontstaan van wanorde tijdens de zelfassemblage, waardoor we het proces niet beheersen. Dit staat het maken en toepassen van deze nieuwe materialen in de weg. In dit project gaan de onderzoekers op het kleinste niveau ontrafelen hoe tijdens het zelfassemblage proces de deeltjeseigenschappen leiden tot wanorde. Gebaseerd op deze inzichten, ook belangrijk voor nano- en biomaterialen, zullen de onderzoekers nieuwe materialen maken die zichzelf in elkaar zetten. 

Dr. Fedor Miloserdov, Wageningen University & Research Centre (KNCV-sectie Organische Chemie) 

Ru(0)-katalysatoren laten dromen van organisch chemici uitkomen 

De moderne chemie moet verduurzamen. Daarvoor hebben chemici methoden nodig die efficiënter, economisch rendabeler en milieuvriendelijker zijn in het maken van verbindingen met hoge moleculaire complexiteit. Om dit doel te bereiken zijn nieuwe synthetische methodologieën nodig. In dit project ontwikkelen we een nieuwe familie van ruthenium katalysatoren, om nieuwe, efficiënte en enantioselectieve katalytische omzettingen te realiseren. 

Dr. Daan Swarts, Wageningen University & Research Centre (NVBMB) 

Oorsprong en evolutie van RNA-interferentie 

Na RNA-transcriptie vinden er verschillende processen plaats die de hoeveelheid RNA in de cel reguleren. Een essentieel RNA-regulatiemechanisme in planten, insecten, dieren en mensen is RNA-interferentie (RNAi), een complex proces waarin Argonaute eiwitten een klein stukje ‘gids’ RNA gebruiken om andere RNA-moleculen te herkennen en af te breken. Hoe deze complexe processen zijn geëvolueerd is grotendeels onbekend. In dit project onderzoeken we nieuwe Argonauten die RNAi processen bewerkstelligen in prokaryoten (bacteriën/archaea). Dit zal inzicht geven in hoe RNAi processen zijn geëvolueerd en zal helpen deze processen in andere organismen beter te begrijpen. 

Dr. Willem Velema, Radboud Universiteit (KNCV)

Het belang van RNA-metaboliet interacties chemisch in kaart brengen 

RNA is een veelzijdig biomolecuul dat betrokken is bij vrijwel elk proces in de cel en een belangrijke speler is bij veel ziekten. In dit programma zullen de onderzoekers bestuderen hoe RNA interageert met kleine moleculen in de cel, zogenaamde metabolieten. Er wordt aangenomen dat de functie van RNA wordt gecontroleerd door deze metabolieten, maar in hoeverre dit gebeurt en de betrokken mechanismen blijven onduidelijk. Met behulp van state-of-the-art chemische hulpmiddelen zullen de onderzoekers de biologische betekenis van RNA-metaboliet interacties aantonen. 

Dr. Anne Wentink, Universiteit Leiden (NVBMB)

Eiwitvezels ontrafelen in neurodegeneratie 

Als eiwitten aggregeren tot vezels kan dit leiden tot ernstige neurodegeneratieve ziekten zoals Parkinson. Onze cellen kunnen dit zelf tegengaan door de vezels door middel van moleculaire chaperonnes te ontrafelen. Deze activiteit van chaperonnes heeft echter ook potentieel schadelijke gevolgen, doordat vezels worden afgebroken tot fragmenten die verdere eiwitaggregatie kunnen versnellen of kunnen ontsnappen om naburige cellen te infecteren. In dit voorstel ontwikkelen onderzoekers nieuwe experimentele methodes om de risico’s van chaperonne-activiteit bij neurodegeneratieve ziekten te beoordelen en synthetische eiwitten te ontwikkelen die deze risico’s verminderen. 

Het volledige overzicht van alle Vidi-laureaten 2023