Zo’n twee jaar geleden schreven we al over ‘een aangepaste medische techniek’ (Laser Speckle Imaging) waarmee Wageningse onderzoekers keken naar de spannende wereld van drogende verf. Die techniek is nu volwassen geworden binnen de start-up NanoMoi, opgericht door CEO Jesse Buijs. Als bewijs voor de praktische mogelijkheden van de techniek is net een uitgebreide analyse van het schilderij Schutters van Wijk II onder kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch, ‘De Nachtwacht’ gedaan met als doel om een op wetenschap gestoelde beslissing te nemen over de schoonmaakmethodes.

‘Dit kun je wel zien als het eindproduct van ons onderzoek’, vertelt Buijs, die een halve PhD en twee postdocs heeft besteed aan dit project. ‘We hebben in de afgelopen jaren vooral gefocust op wat je kunt meten, wat er met verf gebeurt en welke interactie het heeft met oplosmiddelen. We hebben toen langzaam de stap naar echte schilderijen gemaakt.’

De laatste tijd ging het vooral om het maken van een draagbare setup, data-analyse automatiseren, maar ook de praktische implicaties kwamen aan bod. Buijs: ‘Hoe zet een restaurator de techniek in? Hoe zorgen we dat het apparaat niet in de weg staat? Welke testen zijn interessant en welke heb je allemaal nodig voor een conclusie?’ Al dat onderzoek leidt dan uiteindelijk tot een aanbeveling van de beste manier van schoonmaken.

Oog

Dat Buijs zijn werk nu toegepast ziet worden op hét schilderij van Nederland, ‘is gewoon heel cool’. ‘Het feit dat we daar op een paar centimeter afstand metingen konden doen, dat we er op zaal mee hebben gewerkt voor het oog van de bezoeker én dat dit zo beroemd is, dat maakt het wel tot een heel bijzondere ervaring’, aldus Buijs.

Details en resultaten over het onderzoek kan Buijs (nog) niet delen, maar op basis van eerdere analyses van andere schilderijen legt hij uit dat je bijvoorbeeld kunt kijken naar vernislagen. ‘De geheel dekkende vernislaag is soms aangebracht op een eerdere vernislaag die bij een vorige restauratie niet helemaal verwijderd is’, vertelt Buijs. ‘Je wilt niet aan de gang blijven met verwijderen, dus zochten we uit welk oplosmiddel beide lagen er in een keer afhaalt.’

De impact blijkt kleiner als je – contra-intuïtief – met agressiever oplosmiddel schoonmaakt. ‘Je bent dan sneller klaar en dus korter met oplosmiddel bezig’, zegt Buijs. ‘Dat zijn bevindingen waar restauratoren blij mee zijn. Maar dat is niet universeel; schilderijen zijn zo ongelooflijk complex. Je moet naar mijn idee gewoon heel vaak meten om iets concreets over een schoonmaaktechniek te zeggen.’

Vertrouwen

Met de info uit de NanoMoi-metingen kun je dus iets zeggen over welk oplosmiddel het beste is, wat de impact ervan is, of en hoe het zich verspreidt over het schilderij en wat de beste aanbrengmethode is. Buijs: ‘Per schilderij kun je op die manier maatwerk leveren, want afhankelijk van de grootte kun je ook verschillen zien binnen hetzelfde schilderij. We onderbouwen de keuzes met data en zo kun je dus een balans vinden tussen enerzijds goed en anderzijds voorzichtig schoonmaken.’

Buijs en collega’s hebben het schilderij steekproefsgewijs op een aantal verschillende gebieden getest om een beeld te geven van de diversiteit van het schilderij. Nu dat achter de rug is, is het tijd voor de data-analyse op basis waarvan de restauratoren een keuze maken. Buijs kijkt met het oog op zijn bedrijf vooruit naar andere schilderijen. ‘Dat kan sowieso in het Rijksmuseum, maar ik hoop ook dat mijn techniek aanslaat bij andere musea. Daarom ben ik blij met dit project en het vertrouwen van het Rijksmuseum: als je De Nachtwacht kunt analyseren, dan moet NanoMoi wel een betrouwbare en veilige techniek zijn.’