Het verhaal begint bij de Zwitserse arts Paracelsus, die bedacht dat je ziekten kunt behandelen door het toedienen van chemisch bereide geneesmiddelen. Die chemie begon met het destilleren van essentiële stoffen uit geneeskrachtige kruiden en groeide uit tot wat we nu farmachemie noemen. In Nederland en Vlaanderen waren deze medicijnen-bereidende ‘chemisten’ – naast een verouderde term voor chemicus ook de naam van deze beroepsgroep – actief tussen 1600 en 1820, met hoogtijdagen in de zeventiende en achttiende eeuw. Ze verkochten hun medicijnen aan apothekers omdat die zelf geen chemicaliën konden maken.

Chemisten werden farmaceuten, maar hun naam bleef bestaan, verbasterd tot chemicus

Begin negentiende eeuw komt er echter vrij abrupt een einde aan hun bestaan. De chemisten verenigden zich nooit in een beroepsgroep die voor hun belangen opkwam, waar de apothekers dat wel deden en zich bovendien de chemie eigen maakten. De definitieve ondergang kwam toen er in de Napoleontische tijd een wet kwam die gediplomeerde apothekers het alleenrecht op het maken van geneesmiddelen gaf.

Rond 1820 waren er vrijwel geen Nederlandse chemisten meer actief, maar hun invloed als fabrikanten van medicijnen blijft zichtbaar. Zo is in een glas-in-loodraam in de oudste chemist-drogisterij van Nederland, De Salamander in Delft, nog steeds een salamander te zien; dit amfibie was het (al)chemistische symbool voor vuur en de mascotte van de chemist.

De chemist leeft ook voort in onze economie. Chemist en apotheker Willem Brocades startte in 1798 een bedrijf in Meppel, wat uitgroeide uit tot een van de grootste farmaceutische bedrijven van Nederland. Inmiddels als onderdeel van Astellas Pharma maakt het bedrijf nog steeds medicijnen in Meppel. En hoewel chemisten farmaceuten werden, bleef hun naam bestaan, maar wel verbasterd tot chemicus.

Promovendus en civiel-technicus Henk Vermande verdiepte zich als een van de eersten in de medicijn-bereidende chemisten van de lage landen. Zijn zoekwerk in archieven en in de advertentiepagina’s van eeuwenoude kranten leidden tot De Chemist, een lijvig boekwerk dat een gedegen historisch en academisch naslagwerk genoemd mag worden over deze verdwenen beroepsgroep. Het beschrijft voor de helft het historisch onderzoek en voor de helft de Nederlandse chemisten met menige minibiografie.

Vermande promoveerde op 21 oktober 2021 aan de Universiteit Maastricht op zijn boek. Promotor was prof.dr. Ernst Homburg, die we vorig jaar interviewden.