In een van de vele anekdotes in The Devil’s Element beschrijft auteur Dan Egan hoe hij een boer op het Waalse platteland vraagt of hij wel eens menselijke botten op zijn land vindt. Een vreemde vraag wellicht, maar niet als je bedenkt dat dit stuk land het toneel was van de slag bij Waterloo, waar alleen al in de eerste tien uur meer dan 50.000 slachtoffers vielen. Het ontkennende antwoord van de boer geeft te denken, want het was in die tijd niet gebruikelijk om gesneuvelden te repatriëren en menselijke botten blijven lang bewaard. Waar zijn ze dan gebleven? 

Het antwoord is ontstellend luguber: de lijken werden verzameld, verscheept naar Engeland, en daar op industriële schaal vermalen tot gruis, om vervolgens als mest te worden uitgestrooid. De Engelsen wisten zo hun akkeropbrengsten tussen 1840 en 1880 te verdubbelen met de botten van oorlogsslachtoffers en zelfs Egyptische mummies.  De reden voor die goede oogsten is de hoge concentratie fosfor in botten. Fosfor is vaak de beperkende factor wat betreft groei van een gewas, ontdekte Justus von Liebig halverwege de 19e eeuw.

Guano

Toen de Europese slagvelden niet langer aan de fosforvraag konden voldoen, kwamen enkele eilanden voor de kust van Peru in beeld. Daar waren door vogels gedurende millennia enorme hoeveelheden fosforrijke guano – vogelmest – gedeponeerd. Dertien miljoen ton guano vond vervolgens een nieuwe bestemming op Europese akkers. Rond 1890 was de guano op, nét voordat nog veel grotere voorraden fosfor werden ontdekt in gesteenten in het noordwesten van Afrika. Daar komt nog steeds de meeste fosfor voor onze kunstmest vandaan en Egan betoogt dat de huidige voorspelling dat we nog 200-300 jaar aan fosfor hebben, minder zorgwekkend is dan het feit dat 80% ervan op dit moment in handen is van één man: de koning van Marokko.  

‘De lijken werden vermalen tot gruis en als mest uitgestrooid’ 

Egan excelleert in zijn vele anekdotes. Dat het boek verduidelijkende afbeeldingen, wetenschappelijke diepgang, en soms nuance mist, vergeef je hem dankzij boeiende story telling over milieurampen, alchemisten, en de verschrikkingen van fosforbommen op Hamburg en de arme drommel die een restant daarvan in zijn broekzak stopte, in de veronderstelling dat het een schelp was. Wetende dat fosfor ontbrandt als het de lichaamstemperatuur nadert, kun je de rest wel raden.  

De overtuigende rode draad in het boek is hoe fosfor onze geschiedenis al eeuwen vormgeeft en ook in de toekomst van essentieel belang zal zijn. ‘We may be able to substitute nuclear power for coal, […], but for phosphorus is neither substitute nor replacement.’ Deze woorden van schrijver Isaac Asimov uit 1959 staan nog steeds overeind. Een toekomst zonder fosfor is een toekomst met honger.