Met de sportzomer in aantocht zit de hele wereld weer aan de tv gekluisterd om haar favoriete sporters aan te moedigen, maar natuurlijk ook om de chemie achter deze prestaties te bewonderen. C2W | Mens & Molecule dook in drie chemische aspecten van de sportwereld.   

Duurzame materialen 

Hoe hard zou Femke Bol gaan als ze niet op perfect passende en licht verende hardloopschoenen zou rennen? Welke sport je ook doet, materialen spelen een enorme rol in het behalen van topprestaties. De laatste jaren is er echter niet alleen aandacht voor de beste materialen, maar komt ook duurzaamheid om de hoek kijken. En daar speelt het Brightlands Sportinnovator Center op in. ‘Elke olympische spelen wil de duurzaamste ooit zijn’, vertelt operational manager Tim Mullens. ‘Maar voor veel sporten zijn duurzame materialen nog niet beschikbaar of bekend en daar werken wij aan.’ 

Het Brightlands Sportinnovator Center is een van de 22 centra in Nederland die zich bezighoudt met het verder verduurzamen van de wereldwijde sport, vertelt Mullens: ‘Wij zitten op de Brightlands Chemelot Campus, dicht bij bedrijven en onderwijsinstellingen met expertise in materialen en duurzaamheid, dus is het logisch dat wij ons op dit onderwerp richten.’ Welke materialen ze onderzoeken, hangt af van de klant. ‘We werken bijvoorbeeld met producenten van sportartikelen en sportbonden, maar ook met Europese consortia aan het recyclen van oude kunstgrasvelden.’ 

‘Veel producenten willen wel iets met duurzaamheid, maar weten niet dat wij ze daarbij kunnen helpen’

Tim Mullens 

Inmiddels zijn er al een aantal projecten zo ver dat ze bijna op de markt komen. Zo willen de onderzoekers de vijf miljard plastic tees die golfers jaarlijks gebruiken vervangen door bioafbreekbaar materiaal, en ook Mullens’ eigen onderneming Greenholds timmert aan de weg: ‘Wij maken klimgrepen voor klim- en boulderhallen van thermoplastisch en daarmee recyclebaar nylon. Nu worden deze grepen gemaakt van thermoharders zoals polyester en polyurethaan. Wij hebben een manier gevonden om met spuitgieten vormvariatie aan te brengen tijdens productie.’ 

Op de aankomende Olympische Spelen worden deze materialen nog niet gebruikt, maar Mullens hoopt dat ze wel hun weg vinden naar de editie in Los Angeles. De grootste uitdaging is het vinden van de juiste verbindingen. ‘Veel producenten willen wel iets met duurzaamheid, maar weten niet dat wij ze daarbij kunnen helpen. Dus we moeten eerst de connecties weten te leggen en dan kunnen we echt impact maken.’ 

Voeding voor topprestaties 

Of je nu gaat voetballen of boogschieten, je moet van tevoren voldoende eten. Topatleten zijn daarom veel bezig met hun voeding. ‘Als je niet eet kun je niet sporten’, zegt Marco Mensink, universitair docent Nutritional Biology aan de Wageningen Universiteit. ‘Het is een basisvoorwaarde, je moet als sporter je voeding goed afstemmen om een topprestatie te leveren.’ 

Volgens voedingswetenschappers kan goede voeding van een gemiddelde atleet geen topper maken, maar slechte voeding maakt wel dat een topatleet geen goede prestatie kan leveren. ‘Je genen bepalen of je aanleg hebt om een topatleet te zijn, maar voeding kan die prestaties een boost geven’, legt Mensink uit. 

‘Op topniveau kun je met supplementen soms een half procent beter presteren’

Marco Mensink 

Wat een goed eetpatroon is hangt af van de sporter en de sport, maar er zijn volgens Mensink wel een aantal algemene regels: ‘Je moet eerst het dagelijkse eetpatroon op orde hebben en dan vooral zorgen dat je genoeg energie en micronutriënten binnenkrijgt zodat je goed kunt trainen.’ Daarnaast moet je letten op de hoeveelheid eiwitten en koolhydraten en de timing van inname: ‘Eiwitten zijn bijvoorbeeld belangrijk voor het herstel van je spieren, dus er wordt geadviseerd om binnen een uur na je training twintig gram eiwitten binnen te krijgen.’ 

Het laatste aandachtspunt zijn supplementen, zegt Mensink: ‘Soms werkt het goed om bijvoorbeeld vitaminen en mineralen aan te vullen die je verliest tijdens een training, met name als dat niet via normale voeding lukt. Het kan echter ook te ver gaan en dan krijg je bijvoorbeeld sporters met neurologische bijwerkingen door een overdosis aan vitamine B6.’ 

Voor het laatste zetje is het altijd mogelijk om te kijken naar zogenoemde ergogene supplementen. ‘Een handjevol van deze stoffen is bewezen effectief, maar vaak in specifieke gevallen. Bicarbonaat lijkt te werken bij roeiers en baanwielrenners, creatine juist bij krachtsporters en andere stoffen weer bij atleten die niet zo veel getraind hebben.’ Je moet dus goed opletten en ook niet verwachten dat je ineens minuten sneller gaat rennen, aldus Mensink. ‘Maar op topniveau kun je met supplementen soms een half procent beter presteren en dat kan nét het verschil maken.’ 

Valsspelers detecteren 

Hoewel de meeste sporters hun best doen om goed te presteren, zijn er op elk evenement ook sporters die hiervoor de hulp inroepen van illegale middelen. De afgelopen decennia is de detectie van dopingmiddelen echter enorm vooruit gegaan en bij de Olympische Spelen in Parijs zal er hard gewerkt worden om eventuele valsspelers eruit te pikken. ‘Het is niet alleen topsport voor de atleten, ook voor iedereen in de anti-dopinglabs is het heel hard werken’, vertelt Peter Van Eenoo, hoogleraar klinische chemie en hoofd van het anti-dopinglab van de Universiteit Gent. 

Van Eenoo was bij de Olympische Spelen in Londen betrokken bij de analyses en herinnert zich vooral de hoge werkdruk: ‘Normaal meet je een paar samples per dag, nu heb je er honderden, die allemaal binnen 36 uur een betrouwbaar rapport moeten hebben gekregen.’ De labs bij de olympische spelen zijn hier natuurlijk op uitgerust. ‘Ze hebben de nieuwste technieken, ook dingen die je in normale labs niet zo snel terugvindt. Zo zal er in Parijs ook een flowcytometry-systeem staan dat kan zien of sporters een bloedtransfusie hebben ondergaan door verschillen in antigenen te detecteren.’ 

‘Normaal meet je een paar samples per dag, nu heb je er honderden’

Peter Van Eenoo 

Ook zal er deze spelen getest worden op een nieuwe vorm van doping die er volgens experts aan zit te komen: gendoping. ‘Sporters spuiten dan ingekorte genen in die er bijvoorbeeld voor zorgen dat ze meer epo [erytropoëtine, anabool hormoon, red.] produceren’, legt Van Eenoo uit. ‘Er is nog geen bewijs dat dit gebeurt, maar ik vermoed dat het slechts een kwestie van tijd is, zeker met de nieuwe mRNA-technologie voor vaccins. Dus we moeten erop testen.’ 

Om de sporters voor te blijven, houden de dopingonderzoekers onder andere de zwarte markt in de gaten. ‘Als je ziet wat daar verkocht wordt, kun je snel reageren en je detectie aanpassen’, vertelt Van Eenoo. ‘Meestal zijn het moleculen die lijken op stoffen die we al kennen, dus dan is het redelijk makkelijk schakelen. Maar soms duikt er een heel nieuwe categorie stoffen op en dan moeten we echt aan de bak.’ Toch lukt het elke keer wel om de sporters voor te blijven. ‘We hopen natuurlijk dat sporters stoppen met doping gebruiken, maar we zien gewoon dat niet iedereen de verleiding kan weerstaan. Dus het blijft een kat-en-muis-spel, maar gelukkig weten we de meeste muizen te vangen.’