Inmiddels is het 150 jaar later en is 2019 uitgeroepen tot Internationaal Jaar van het Periodiek Systeem. Tijd om terug te blikken.

Scheikunde is een relatief jonge wetenschap. Tijdens de wetenschappelijke revolutie rommelde er wel al wat, maar pas honderd jaar later, in de achttiende eeuw, kreeg chemie vorm als vakgebied. Voor die tijd was het vooral een praktische, nuttige bezigheid zonder verbintenis met wetenschappen als natuur-, wis- en sterrenkunde.

Alchemie daarentegen was een populaire, eeuwenoude natuurfilosofie. Alchemisten zochten naar de steen der wijzen, waarmee ze onder meer metalen in goud wilden veranderen. De filosofie paste goed in het begin van de wetenschappelijke revolutie, omdat wetenschap en religie heel nauw verbonden waren.

Tijdens de renaissance werd Europese alchemie steeds meer een filosofische en spirituele discipline. Ondertussen kregen wetenschappers juist steeds een beter beeld van deeltjes en ontstond het revolutionaire idee van atomen en elementen. Dit stond recht tegenover het idee dat je goud kunt maken uit simpele metalen en lange tijd was er onenigheid over.

Scheikunde als wetenschap

Wetenschap kwam steeds verder los te staan van religie, met als gevolg dat alchemie aan populariteit verloor. In de loop van de zeventiende eeuw ontstond daardoor ruimte voor scheikunde als wetenschappelijk vakgebied. In 1661 maakte Robert Boyle een statement in The Sceptical Chymist, waarin hij alchemie en scheikunde los van elkaar plaatst. Daar­mee is de geschiedenis van de moderne scheikunde echt begonnen.

Hoe die tijd verliep, lees je in de tijdlijn van het periodiek systeem, aangevuld met anekdotes over pechvogels Carl Scheele en John Newlands, Hennig Brands emmers vol “goud” en hoe alchemie toch een soort van succes werd.

---

Quiz

Hoeveel weet jij over de geschiedenis van het periodiek systeem der elementen?

1. Het periodiek systeem bestaat 150 jaar. Toevallig viert IUPAC (international union of pure and applied chemistry) ook haar honderdste verjaardag.

a waar
b niet waar

2. Hennig Brand verzamelde voor zijn onderzoek vijftig emmers:

a bloed
b speeksel
c urine

3. Het eerste periodiek systeem had de vorm van:

a een bol
b een cilinder
c een kegel

4. John Newlands’ periodieke tabel werd uitgelachen omdat:

a hij Mendeleev plagieerde
b de tabel geïnspireerd was door muziek
c de tabel de vorm had van een zonnebloem

5. Wat is niet waar? Mendeleevs tabel was uniek omdat:

a het de enige tabel was die werd gepubliceerd
b er gaten in zaten voor onontdekte elementen
c elementen gerangschikt waren op atoomgewicht én -eigenschappen

6. In Mendeleevs tabel ontbreken de edelgassen.

a waar
b niet waar

7. Marie Curie’s papers zijn gevaarlijk, omdat:

a het kistje waarin ze zitten kan ontploffen
b ze te radioactief zijn
c de papers zijn helemaal niet gevaarlijk

8. In het huidige periodiek systeem is geen ruimte voor nieuwe elementen.

a waar
b niet waar

---

Hieronder een voorproefje van de tijdlijn van het periodiek systeem. Klik op de afbeelding voor het hele artikel met daarin de antwoorden op de quiz.