Zalfjes en smeersels met prebiotica, probiotica of extracten daarvan, zouden het huidmicrobioom kunnen helpen herstellen en huid­kwalen laten verdwijnen. De gedachte op zich is niet verkeerd, vinden experts, maar of het ook helpt?

Het microbioom heeft inmiddels de interesse van de cosmeticabranche gewekt. Start-ups en gevestigde bedrijven als BASF, Johnson & Johnson en Givaudan investeren in de ontwikkeling van huidverzorgingsproducten of ingrediënten die beloven het huidmicrobioom weer ‘in balans’ te brengen. Dat zorgt niet alleen voor een gezondere huid, zo is de gedachte, maar helpt ook tegen allerlei huidkwalen, zoals acne, eczeem, droogheid en zelfs rimpels.

Naast melkzuurbacteriën, bekend van de drinkyoghurtjes, en huidbacteriën als Staphylococcus epidermis, verschijnen ook nieuwe sterren aan het firmament. Zo bevat Mother Dirt van het Amerikaanse bedrijfje AOBiome de ammoniumoxideerder Nitrosomonas eutropha, die uit modder is geïsoleerd, en werkt L’Oréal aan een extract van de bacterie Vitreoscilla filiformis, afkomstig uit een heilzame warmwaterbron.

Toekomstmuziek

‘Met enige verbazing lezen we regelmatig dit soort berichten. De gedachte erachter is niet verkeerd, alleen het bewijs ontbreekt’, stelt Patrick Zeeuwen, onderzoeker aan het Radboudumc Nijmegen. Hij publiceerde een aantal jaar geleden de eerste Europese studie naar het humane huidmicrobioom. ‘Toch is dit wel de toekomst. Ook wij kijken voor de behandeling van huidziektes naar pre-, pro- of antibiotica.’

Bij huidziektes als eczeem, psoriasis en acne zijn duidelijk afwijkende huidmicrobiomen gevonden. ‘Bij deze situaties van disbalans en wanneer er sprake is van een duidelijke veroorzaker, zoals Propioni­bacterium acnes, kan een microbiële of prebiotische interventie een verbetering opleveren. Maar voorlopig is het bewijs nog flinterdun’, bevestigt Michiel Kleerebezem, hoogleraar gastheer-microbeninteracties aan Wageningen University & Research. Of je daarvoor dan de klassieke lactobacillen uit de kast moet trekken, betwijfelt hij. Huidcommensalen liggen meer voor de hand. ‘Het voordeel van de huid boven de darm is dat je prachtig gecontroleerd onderzoek kunt doen. Bij een en dezelfde persoon kun je een huiddeel bewerken met het actieve product en een ander deel met een placebo. Maar voor waterretentie of andere cosmetische problematiek is het niet aannemelijk dat bacteriën echt een bijdrage leveren. Dat blijft gewoon smeren met vettigheid.’

Het kersverse Belgische biotechbedrijf YUN grijpt in ieder geval haar kans. Sinds kort brengt het huidverzorgende crèmes en sprays op de markt met levende melkzuurbacteriën tegen acne en schimmelvoeten. YUN verwerkt een mengsel van drie met zorg geselecteerde melkzuurbacteriën – Lactobacillus pentosus, L. plantarum en L. rhamnosus – in hun producten. ‘Onze bacteriën zitten gedroogd in microcapsules, afgescheiden van de rest van de crème. Zodra ze door het uitsmeren met water in aanraking komen, worden ze metabolisch actief’, vertelt biotechnoloog en hoofd onderzoek Ingmar Claes. Samen met apotheker Tom Verlinden en hulp van de Antwerpse hoofddocent microbiologie Sarah Lebeer heeft hij YUN Probiotherapy opgericht.

Extra data

Het heeft nog wel wat voeten in aarde gehad om dit als cosmetica ook daadwerkelijk op de Europese markt te mogen brengen. ‘Er is namelijk nog geen EU-wetgeving voor’, verklaart Claes. ‘De huidige wetgeving gaat ervan uit dat bacteriën altijd slecht zijn en niet in een product moeten voorkomen. We hebben dan ook veel moeten discussiëren en extra veel data moeten aanleveren over de veiligheid en stabiliteit van het product en onze bacteriën.’

De klinische studies lopen nog, maar de eerste tussenanalyses zijn beschikbaar en zijn beter dan verwacht, volgens Claes. ‘We kunnen acne niet genezen, wel kunnen we de symptomen aanpakken door de bacteriën die op talg groeien geen kans te geven. Dat doen we door onze bacteriën toe te dienen. Zolang de hormoontrigger van de puberteit aanwezig is, verstoort die het evenwicht en komt het huidmicrobioom niet in balans. Dat zien we ook na het stopzetten van de behandeling: dan keren de symptomen langzaam terug.’

Dat een dergelijk effect tijdelijk is, liet ook de verwante studie van Chris Callewaert van de Universiteit Gent zien. Hij transplanteerde frisse okselmicrobiomen als remedie tegen stinkende oksels. In eerste instantie werkte het, maar na verloop van tijd keerde het probleem weer terug. Zeeuwen: ‘Bovendien werkte het alleen bij familieleden en niet bij vreemden. Waar­schijnlijk speelt een genetische factor daarbij een rol, maar ook leefstijl.’

Essentiële bacteriën

Omdat deodorant, wassen met zeep of zwemmen in chloor de huidbacteriën
aantast, heeft YUN er gelijk een bacterievriendelijke zeep bij ontwikkeld die geen agressieve conserveringsmiddelen of oppervlakte-actieve stoffen als natriumlaurylsulfaat bevat. Claes: ‘We moeten echt oppassen met ons cosmetica-, antiseptica- en antibioticagebruik. Daarmee doden we bacteriën die essentieel zijn voor onze gezondheid.’

Dat is ook de gedachte achter de inzet van ammoniumoxideerder Nitrosomonas eutro­pha. Deze bacterie zijn we lang geleden kwijtgeraakt door overmatige hygiëne, denkt AOBiome.

Zeeuwen vindt dat een interessante gedachte. Vorig jaar liet namelijk een grote microbioomstudie uit Singapore zien dat mensen met atopisch eczeem een overmaat aan ammoniak genereren. Dit zou een verklaring zijn voor de hoge pH en de verhoogde kans voor de pathogeen Staphylococcus aureus om de huid te koloniseren en te infecteren. Zeeuwen: ‘Met een ammoniumoxideerder zou je de pH weer kunnen verlagen. Maar om te achterhalen wat deze bacterie precies doet en hoe huidcellen daarop reageren, is nog veel onderzoek nodig, zowel in vitro als bij dieren en mensen.’

Beperkte mogelijkheden

Zeeuwen en zijn collega’s hebben onlangs een subsidie van ZonMW binnengehaald om een invitro-3D-huidmodel te ontwikkelen voorzien van een microbioom, om zo de interactie tussen huidcellen en microben te onderzoeken. ‘We willen uiteindelijk het microbioom van patiënten met atopisch
eczeem opbrengen dat geïnfecteerd is met S. aureus. Vervolgens gaan we proberen om die pathogeen te verdrijven, óf met een specifiek antibioticum dat alleen S. aureus aanpakt, óf door de groei van de goede huidbacteriën met prebiotica te bevorderen.’

De mogelijkheden voor zeer specifieke antibiotica zijn beperkt, maar daar wordt wel aan gewerkt door bedrijven als het Nederlandse Micreos met Staphefekt of het Zwitserse Debio­pharm, dat een stafylococ-specifiek antibioticum in de pijplijn heeft.

‘Voorlopig is het bewijs nog flinterdun’

Azitra, een spin-off van Yale University, werkt aan een recombinante huidbacterie Staphylococcus epidermis, die ter plekke filaggrine maakt tegen droge huid. Filaggrine is een eiwit in de huid dat zorgt voor vochtbalans. Dat klinkt wetenschappelijk, maar is volgens Zeeuwen net zo’n fabeltje als shampoos met keratine tegen droog en pluizig haar. ‘Het heeft alleen een wetenschappelijk achtergrond. Patiënten met de huidziekte ichthyosis vulgaris hebben een heel droge huid door een mutatie in het filaggrine-gen. Ook leven er op hun huid weinig grampositieve anaerobe coccen, want die voeden zich met filaggrine-afbraakproducten.’

Eczeempatiënten hebben eveneens minder filaggrine in de huid. Zeeuwen: ‘We zijn nu aan het kijken of zij ook minder van die coccen op de huid hebben en of we in vitro met eenvoudige suikers of aminozuren die bacteriën kunnen stimuleren in plaats van levende bacteriën toe te voegen. Want welke pak je dan?’ Het huidmicrobioom varieert namelijk van persoon tot persoon; de een heeft 90 % Staphylococcus epidermidis, de ander weer 90 % Propionibacterium. Dat is kennelijk voor elk van die personen een normale gezonde situatie. ‘Kortom, met één bacteriezalfje voor iedereen ben je er niet.’