Amerikaanse onderzoekers hebben een methode ontwikkeld om tijdens de operatie met een massaspectrometrie-pen het weefsel te analyseren en zo nauwkeuriger te bepalen waar de tumor zich bevindt.

Het is de nachtmerrie van elke patiënt: onder het mes geweest om een tumor te verwijderen, blijkt enkele dagen later uit onderzoek van de patholoog-anatoom dat er toch nog een stukje tumorweefsel is blijven zitten. Toch gebeurt dit nog regelmatig, omdat op het oog en de tast de randen van de tumor moeilijk te onderscheiden zijn. Chirurgen kunnen bij twijfel een stukje weefsel tijdens de operatie naar de patholoog sturen, die binnen een half uur uitsluitsel geeft. Maar ook dat is verre van ideaal, met een patiënt die open ligt.

Vandaar dat er aan verschillende technologieën wordt gewerkt om razendsnel van weefsel te kunnen bepalen of het kwaadaardig is of niet. Een van de nieuwste methodes is de MasSpec Pen, een speciale pen die de arts of verpleegkundige op het weefsel drukt en die binnen tien seconden kan detecteren of het gaat om tumorweefsel of gezond weefsel. Onderzoekers van de University of Texas publiceerden er op 6 september over in Science Translational Medicine.

Knikker in een spons

De pen zuigt een klein druppeltje met daarin cellen uit het weefsel op, wat via een slangetje naar een massaspectrometer wordt getransporteerd. Dat apparaat bepaalt de massa van de in het druppeltje aanwezige moleculen. Tumorweefsel produceert andere metabolieten dan gewoon weefsel, waardoor de massaspectrometer kan vaststellen of het weefsel kwaadaardig is en in sommige gevallen zelfs welk subtype van een tumor het is.

‘We zitten hier met smart op te wachten’

De onderzoekers testten hun technologie op gezond weefsel en op kankerweefsel dat ze verwijderden uit onder meer longen, borsten en eierstokken. Met een gevoeligheid en specificiteit van 96 % wisten ze met de pen te bepalen of het inderdaad om kwaadaardig weefsel ging. In muizen lieten ze zien dat de methode ook werkt in weefsel dat nog niet is weggesneden.

‘De meeste tumoren zijn makkelijk te onderscheiden van het gewone weefsel’, vertelt Theo Ruers van het Antoni van Leeuwen­hoekziekenhuis in Amsterdam en de Universiteit Twente. Hij was niet betrokken bij de studie, maar weet als hoogleraar oncologische chirurgie hoe moeilijk het is een tumor zeer precies te verwijderen. ‘Ik vergelijk het met een knikker in een spons. Maar in ongeveer 15 % van de gevallen heb je te maken met een spons in een spons, dan kunnen dit soort technieken uitkomst brengen. Wij zitten er met smart op te wachten.’

De Amerikanen zijn niet de enige die werken met massaspectrometrie. Onderzoekers van het Imperial College in Londen ontwikkelden de iKnife, die de rook analyseert die opstijgt wanneer een chirurg met een mes snijdt waar een klein beetje stroom op staat zodat de wond direct dichtschroeit. De Britten publiceerden hun vondst al in 2013 en hebben inmiddels een prototype ontwikkeld. Volgens de Amerikanen is het een nadeel dat er bij de iKnife zo’n schroeimes nodig is om rook te laten vrijkomen, maar volgens Theo Ruers gebruiken chirurgen die toch al vrijwel altijd.

Eenvoudiger methode

Ruers en zijn collega’s pionieren zelf met een andere technologie, waarbij ze onderscheid maken tussen de weefsels op basis van lichtweerkaatsing. Het is feitelijk wat de chirurg op het oog probeert te doen, maar dan systematischer. Met deze methode kunnen ze met 95 % zekerheid zeggen of iets tumorweefsel is of niet, schreven ze in 2015 in Breast Cancer Research and Treatment. ‘Onze methode is wat eenvoudiger en we hebben een minder groot apparaat nodig, waardoor deze techniek waarschijnlijk goedkoper is.’

Volgens Ruers ‘kun je er donder op zeggen’ dat een of meerdere van de technologieën het tot in de operatiekamers gaat schoppen. Welke is nog niet duidelijk. ‘In onderzoekssetting zijn ze veelbelovend, in de dagelijkse praktijk inbouwen is een volgende stap, die jaren duurt. Bij een mens is een tumor bijvoorbeeld veel moeilijker te bereiken dan bij een laboratoriummuis, en is de tumor vaak veel bloederiger. Het zal nog moeten blijken hoe de MasSpec Pen daarmee kan omgaan.’