Geleidelijk, dan plotseling. Zo beschrijft Mike Campbell, een karakter in een roman van Ernest Hemingway, zijn faillissement. Lang zijn de oplopende schulden, de afnemende omzet, de rijzende paniek te bedwingen, tot ineens het kantelpunt bereikt wordt, en van de ene dag op de ander de deurwaarder de voordeur verzegelt.

De woorden gradually, then suddenly kwamen veel terug tijdens de verbazende opmars van het Oekraïense leger, begin september bij Charkiv, dat ineens een gebied van duizenden vierkante kilometers inrolde, en strategisch gelegen steden zonder veel weerstand innam. Lang hadden militair analisten voorgespiegeld dat het Russische leger het niet lang meer zou volhouden, met zijn corruptie, personeelsverliezen, hiërarchische leiding, slechte bevoorrading en vooral gebrek aan moreel, nog eens verergerd door de constante aanvallen met westerse precisiebommen. Toch leek er lange tijd weinig van te kloppen. Het front bleef op zijn plaats, de Russen rukten zelfs hier en daar nog stukjes op. Tot het front bij Charkiv ineens ineenstortte, Russische soldaten in paniek en lopend vluchtten terwijl ze gul materieel en munitie achterlieten. Intussen hesen Oekraïense militairen blauw-gele vlaggen onder jubelende bedankjes van de plaatselijke bevolking.

Permafrost

Het was een kantelpunt ten goede, maar ‘geleidelijk, dan plotseling’ kan evengoed verkeerd gaan. Bijvoorbeeld in de context van het klimaat. Een van de mogelijk catastrofale kantelpunten is het smelten van de permafrost in Siberië. Daarbij komt zo veel CO₂ vrij dat de opwarming verder versnelt, waardoor er weer meer permafrost smelt. Deze feedbackloop brengt het kantelpunt, waarop de verandering niet meer terug te draaien is, onherroepelijk naderbij.

Andere kantelpunten die niet ver weg meer zijn met de huidige opwarming van 1,1°C zijn het smelten van de ijskap op Groenland en/of het smelten van veel gletsjers, schreven onderzoekers op 9 september in Science. De aarde heeft mogelijk de veilige zone van 1°C al verlaten, al is het lastig te voorspellen wanneer we de kantelpunten precies passeren – net als bij het faillissement van Mike Campbell of van het front in Charkiv.

Biomethaan

Wie deze zomer de verdorde velden, de blakerende zon en de opgedroogde rivieren van Europa heeft bekeken, zou er somber van worden, maar wie weet zijn er ook bemoedigende kantelpunten te vinden in de energievoorziening en aanhangende CO₂-uitstotende industrieën als transport en landbouw. De gierend hoge gasprijzen zouden als voorbeeld kunnen dienen. Misschien zelfs als eerste duwtje. Met prijzen van ruim €200 per kilowattuur, waar dat vroeger enkele tientjes waren, wordt de productie van biomethaan opeens aantrekkelijk (zie ook dit artikel). Bovendien leidt het verder ontwikkelen en opschalen van een nieuwe techniek doorgaans tot verdere kostendalingen. Al jaren zakken dan ook de prijzen van energie uit zon en wind, terwijl (in Europa) de kosten van het uitstoten van CO₂ stijgen naar inmiddels zo’n €80 per ton. En hoewel het aanleggen van wind- en zonneparken jaren voorbereiding kost, net als het opzetten en opschalen van nieuwe chemische installaties, kan het bij echt voldoende grote en diverse investeringen opeens heel snel gaan. Ook andere technologieën – neem internet, straalvliegtuigen of de elektrische auto – veroverden in razend tempo de wereld na jaren worstelen in de schijnbare marge.

Biljoenen

Onderzoekers van Stanford University rekenen in Energy & Environmental Science (28 juni 2022) voor dat de wereld in een paar jaar zou kunnen overstappen op 100% hernieuwbare energie, zonder daarvoor gebruik te maken van technologieën die we nog niet in huis hebben. Het kan volgens hen met batterijen, zonne-energie, waterstof en synthetische brandstoffen. De aanzienlijke investering van $62 biljoen wereldwijd tikken flink aan, maar besparingen van $11 biljoen per jaar zouden dat snel goed maken, met bovendien miljoenen banen, schonere lucht en water, en een gered klimaat tot gevolg.

Je hoeft de onderzoekers en hun rekenpartij niet te geloven; papier is geduldig dus lees vooral de paper. Maar met stijgende investeringen, Green Deals in de VS en Europa, een steeds breder palet aan technologieën gaat het de goede kant op. Nu helaas nog heel geleidelijk. Maar hopelijk op een dag plotseling.