Donkere winteravonden zijn een perfect moment om samen een spel te spelen. Vaak zijn dit klassiekers zoals Catan of nieuwe spellen zoals Hitster. Voor wetenschapsliefhebbers zijn er wel spellen met een wetenschappelijk tintje, maar er zijn relatief weinig spellen die echt over wetenschap gaan. Dat is ook niet zo gek, want het blijkt best lastig om een zinnig en kloppend wetenschappelijk spel te maken dat ook nog leuk is voor iedereen aan tafel.

‘Je moet het niet te intimiderend maken met allerlei cijfers en informatie’

Serafine Beugelink

Wie zoekt naar wetenschappelijke spellen, komt al snel uit bij educatieve spellen die zijn ontwikkeld voor gebruik in de klas of als een soort bijles. Niet iets dat je voor een gezellig avondje uit de kast haalt. Dat het ook anders kan laten enkele jonge Nederlandse spellenmakers zien. Zij weten de wetenschappelijke elementen te verpakken in een spel dat je voor je plezier speelt.

Simpele principes

Een van de voorbeelden van zo’n nieuw wetenschapsspel is ImmunoWars. Tijdens dit spel moet je je medespelers uitschakelen door ze te infecteren met bacteriën of virussen. Een simpel principe, maar er kwam een hoop medisch-wetenschappelijke kennis bij kijken om dit spel goed in elkaar te zetten. ‘We hebben de virussen en bacteriën heel grondig onderzocht’, zegt Dennis de Beeld, masterstudent life sciences, technology and business, aan de TU Delft die samen met medestudent Rafael Jezior (inmiddels afgestudeerd) ImmunoWars ontwikkelde. ‘We wilden weten hoe ze werken, welke symptomen ze uitlokken, hoe besmettelijk ze zijn en hoe je jezelf tegen deze pathogenen kunt beschermen. Dit hebben we allemaal verwerkt in het spel.’

Ook bij Elementary, een soort kwartetspel over elementaire deeltjes, moest er van alles worden uitgezocht. ‘Mijn spel is gebaseerd op het standaardmodel, een soort periodiek systeem maar dan voor elementaire deeltjes zoals quarks en leptonen’, vertelt maker Serafine Beugelink, die na een bachelor natuurkunde nu de master science, business and innovation aan de VU Amsterdam volgt. ‘Het idee was vrij overzichtelijk, maar ik heb het wel met veel natuurkundigen getest zodat ik zeker wist dat de reacties natuurkundig gezien klopten.’

Dit bleek nog best een uitdaging, want Beugelink merkte meteen dat sommige kennis heel specifiek is. ‘We speelden het met een hoogleraar vastestoffysica en die wist eigenlijk niet precies hoe het standaardmodel werkte. Hij werd wel een beetje uitgelachen door zijn collega van elementaire deeltjesfysica. Gelukkig bleek toen ook dat je niet de precieze details van het model hoeft te snappen om het spel te spelen.’

‘We willen een Into the Wild-versie maken met parasieten en schimmels’

Dennis de Beeld

Te veel details

En het is ook lastig om alle kennis uiteindelijk samen te vatten op een speelkaart. ‘Wij waren bezig met onze bachelor stage aan de Universiteit Leiden en TU Delft, dus we konden veel mensen om input vragen’, vertelt De Beeld. ‘Maar dan krijg je vaak een overdaad aan details die niet per se op de kaart passen.’ Daarom is het essentieel dat je keuzes maakt, zegt Beugelink. ‘Het moet correct zijn, maar het moet er wel aantrekkelijk uit blijven zien. Daarom moet je soms niet alle details gebruiken, en de wetenschap er niet te dik bovenop leggen.’

‘Spellen zijn een mooie vorm van wetenschapscommunicatie’

Serafine Beugelink

Die balans tussen wetenschappelijke correctheid, speelbaarheid en aantrekkelijkheid is volgens de ontwerpers een van de lastigste elementen bij het omzetten van wetenschappelijke principes naar een spel. ‘Op de Elementary kaarten stond eerst “charge” om de lading van een deeltje aan te geven’, zegt Beugelink. ‘De mensen bij CERN wilden toch dat dat exacter werd verwoord: “electrical charge”, want er zijn verschillende soorten lading. Het stond een stuk minder mooi op de kaart, maar soms moet je dingen inleveren voor correctheid.’

Bij ImmunoWars is dit probleem onder meer opgelost met fun facts op de kaarten. De Beeld: ‘Hier kun je interessante feitjes lezen over bijvoorbeeld de bacterie, maar je kunt het spel ook prima spelen zonder al die extra informatie. En we werken nu ook aan nog uitgebreidere achtergrondartikelen op onze site, voor wie echt geïnteresseerd is en meer wil weten.’

Lees verder onder de afbeelding

Aantrekkelijke vorm

De vraag bij dit soort spellen is ook of je mensen echt iets wil leren. ‘Ons voornaamste doel is dat mensen het spel leuk vinden’, zegt De Beeld. ‘Het zou mooi zijn als ze tijdens het spelen ook nog wat leren over immunologie, maar dat zien wij echt als een aangename bijkomstigheid.’

Beugelink begon met haar spel als leuk kerstcadeau voor haar vriend, maar ziet nu ook wel de educatieve waarde. ‘Ik richtte me eerst vooral op natuurkundigen, maar tijdens het testen ontdekte ik dat ook mensen buiten het vakgebied het interessant vonden. Dus ik wil graag nog een versie maken die zich bijvoorbeeld op kinderen richt of goed in de klas gebruikt kan worden.’

Beide spelontwerpers benadrukken wel dat speelbaarheid altijd voorop moet staan. ‘Als het niet leuk is om te spelen, dan bereik je er ook niks mee en leren mensen sowieso niks’, aldus De Beeld. Beugelink raadt daarnaast ook aan om een aantrekkelijke vorm te zoeken. ‘Je moet het niet te intimiderend maken met allerlei cijfers en informatie. De kunst van dit soort spellen is luisteren naar de feiten vanuit de wetenschap en dit op een vrolijke, toegankelijke en aantrekkelijke manier vorm te geven.’

Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar gelukkig is er in Nederland inmiddels een community ontstaan van wetenschappelijke spelmakers die elkaar kunnen helpen. De Beeld: ‘Het is nog een vrij kleine groep, maar we zoeken elkaar wel op en we merken dat we veel van elkaar kunnen leren.’ Het helpt hierbij ook dat er niet veel concurrentie is. ‘Er zijn zoveel verschillende wetenschappelijke onderwerpen waar je een spel van kunt maken, dus we overlappen elkaar niet snel.’

’Als het niet leuk is om te spelen, leren mensen sowieso niks’

Dennis de Beeld

Samen vechten

En samen komen ze ook tot nieuwe ideeën. Zo werkt Beugelink op dit moment aan een spel over kwantummechanica. ‘Ik ben via via in contact gekomen met een bedrijf dat hier wat mee wilde, dus dit is mijn volgende project.’ De Beeld en Jezior werken inmiddels aan een vervolg op ImmunoWars. ‘We willen een Into the Wild-versie maken met parasieten en schimmels. Maar het lijkt ons ook interessant om een coöperatief spel te maken, want dat werkt weer heel anders. Bijvoorbeeld een spel waarbij je samen vecht tegen een tumor.’

De ontwerpers benadrukken dat de hulp van de wetenschappelijke gemeenschap ontzettend welkom is. Ze staan allebei open voor samenwerkingen, en vinden het leuk als wetenschappers met ideeën komen. ‘Ik denk dat spellen een mooie vorm van wetenschapscommunicatie zijn, maar het is soms best lastig om die vertaalslag te maken’, zegt Beugelink. ‘Dus als er mensen zijn die hulp nodig hebben, wij helpen altijd graag.’